Andvari - 01.05.1967, Page 74

72
MARTIN A. HANSEN
ANDVARI
hið ósigrandi skrímsli meðal þeirra, Moby-
Dick sjálfan. Þannig þættast hugmyndir
okkar hinni miklu ófreskju í Gamla testa-
mentinu, sem kemur fyrir í Sálmunum
og nefnd er sú vera, er Guð notar til að
gera Job skiljanlegt almættishugtak sitt.
Maður minnist þessarar mynda í hinum
hebresku Sálmum: Hafið sem liggur grá-
hært þegar Leviatan hefur farið yfir það.
Herman Melville hefur sótt nafn og
hugmyndir til eldfornrar kynkvíslar, sem
ekki stundaði farmennsku, Hebrea. Það
eru þeir, sem hafa sagt þá sögu, sem séra
Mapple leggur út af í predikun sinni í
inngangsorðum „Moby-Dicks,“ einhverri
dásamlegustu stólræðu sem um getur í
bókmenntum heimsins, og söguna um
Jónas, sem að boði drottins er gleyptur
af fiski, sem verið hefur af kynþætti
Leviatans. Og þar sem þessi saga skipar
svo mikinn sess í inngangsorðum skáld-
sögunnar, er ástæða til að ætla, að skáldið
hafi með þrjózku Jónasar spámanns og
s'igunni af hinum þrjózkufulla Akab, sem
vill sigra hinn hvíta hval, viljað beina
athyglinni að mikilli hugsun í bókinni,
að sál, sem í uppreisn stefnir þjóðfélagi
í voðann gegn djúpstæðum gangi lífsins.
Melville hefur þá tengt frummyndir
skáldsögu sinnar fornum goðkynjuðum
sögum, sem kristinn heimur hefur varð-
veitt löngu eftir að hinir gömlu sjávar-
guðir Hómers og Norðurlandabúa voru
ekki orðnir annað en skrautlist í sögunni.
Með þessum frumaldarsögum nær hann
tónum úr gamalkunnum lögum og við
erum leidd inn í aðalstefið, sem er sjálft
stef skáldsögunnar. Hann er andríkur,
en framar öllu er hann frásagnarmaður.
Og fyrir þá sök kynnumst við ekki raun-
verulega máttarvaldi hafsins, Moby-Dick,
með þessari ábendingu í sögur Gamla-
testamentisins. Hin gömlu minninga-
tengsl duga ekki þegar hvalurinn að lok-
um birtist, umvafinn ógnum. En það var
heldur ekki ætlunin, að þau skyldu
nægja. A hundruðum blaðsíðna leikur
hann þá list að læða að lesandanum ugg-
vænlegri eftirvæntingu, unz hann lætur
hana rætast með ísköldu átaki. Við höf-
um aðeins heyrt sagnir af Moby-Dick,
en ekki séð hann, meðan dagsönnin á
skipinu, veiðin, veðrabrigðin, hugur
mannanna og eðli hafsins hlaðast smá-
saman orku hins óséða skrímslis. Llnz
það að lokum í björtu dagsljósi og öllum
til fordjörfunar rís upp úr sjónum, skutl-
arnir eins og skógur í gráhvítum skrokkn-
um, og dregur á eftir sér slóða slímugra
veiðitauga.
Ef ræða skal um forsendurnar að því
að Melville gat skrifað svo mikla skáld-
sögu um hvalveiðar, þá má gera það í
stuttu máli. Að sumu leyti er bókin hlað-
in raunsönnum fróðleik, sem sá einn
getur veitt, er hefur tekið þátt í leiknum.
Hlutirnir, bátar, hvalveiðitaugar, skutlar,
sveðjur, allt sem úr efni er gert, er skynj-
að svo náið, að það geislar frá sér undar-
legu segulmagni, og það er sjálfsagt mjög
sjaldgæft, að menn geti af eigin rammleik
lifað hlutina svo skörpum skilningi eins
og í frásögn Melvilles, það getur jafnvel
borið við, að geislaorkan frá tækjum
hans beinist að hlutum, sem lesandanum
eru handtækari í daglegu lífi. En þá má
bæta því við, að Melville var á hvalveiða-
skipum í nokkur ár og kynntist bæði
uppþoti og stroki, og meðal undarlegra
ævintýra var dvöl hans um stundarsakir
meðal innborinna manna á Tahiti þótt
hann ætti þar ekki nærri því eins langa
vist og Gauguin síðar. I rauninni var Mel-
ville ekki mjög lengi til sjós, en viðburð-
irnir, sem hann lifði, urðu með miklum
hraða, fóru nær því í loftköstum. Hann
var ekki nema hálfþrítugur þegar hann fór
í land og gerðist rithöfundur og bjó ná-
lægt fæðingarborg sinni, Nevv York.
Þar átti hann litla jörð um það leyti
\