Andvari - 01.05.1967, Síða 75

^NDVARI
HERMAN MELVILLE OG MOBY-DICK
73
er hann skrifaði „Moby-Dick.“ Hann
átti eina kú og fáeinar skepnur aðrar,
sem hann hugsaði vel um. Eina nótt
vaknaði hann skyndilega. Það var skoll-
inn á stormur. „Húsið er of hásiglt" hróp-
aði hann og þaut á fætur.
Hugurinn var á hafinu. Og kannski
er það hér, að stinga skal niður fótum
til þess að skilja forsendur Melvilles.
Margir höfðu verið á sjó miklu lengur
en hann, banað fleiri hvölum, en fáir
hafa sem hann fundiö það á hafinu
sem hann leitaði að.
Eg vil þá byrja á hinum undarlegu
átökum ljóss og dauða, sem er að finna í
bókinni, þar sem tungutak Biblíunnar og
Shakespeares ómar jafnhliða málfari ó-
menntaðra hvalveiðimanna, að skáldsagan
er svo auðug að ferskleik, af skýjum,
bárum, sumri, af reiðu veðri, að sagan
æðir áfram, stundum í ævintýri, stundum
hrærist hún eins og letilegt þang í grunnu
lóni, að hátíð er teflt fram gegn fáránleik-
anum, að hún er full af kímni og drekk-
hlaðin skáldlegum óði, burðamikil eins
og skotmaðurinn, sem mundar skutulinn
og fíngerð eins og titrandi stúlkusál, að
hún er svo sönn í raunsæi sínu, svo himin-
sækin í flugi hugans. Og með því er ekki
nærri því allt sagt, en staðnæmist maður
aðeins við þennan hluta fjölbreytninnar,
þá leikur það ekki á tveim tungum, að
móðerni þessarar frásögu er endurminn-
ingin, auðug og ill, um hvalveiÖiævi hans,
en faðernið hin tryllta þrá í vizku hafs-
ins. Hún var í honum áður en hann fór
til sjós, og hún var í honum síÖar þegar
hann fór að skrifa.
Það undarlegasta í þessu öllu er þá
kannski nauðaeinfalt: Melville hefur sagt
og hann hefur viljað segja frá því, sem
milljónir manna hafa óljóst látið sig
dreyma um, er þeir sáu sjó. Hann var
gæddur þrá og löngun manna, sem ekki
verða tölum taldir.
Hver kannast ekki við þetta, sem elzt
upp við sjó? SegulmögnuÖ orka í sjó og
sjóndeildarhring. Alls konar óljósir og
kannski heimskulegir draumar voru þessu
samfara á yngri árum. Hafið, ævintýri,
endurlausn. Því þetta var ekki aðeins þörf
fyrir það æsilega, heldur löngunin í að
eyða allri orku sinni í návígi við dauða
og lífshættu, þreyta afl við hafiÖ, sem
menn fá aldrei sigrað. Og þótt sagt sé
frá meiru en þessu í „Moby-Dick,“ þá
fjallar bókin einnig um þetta:
Alveg í byrjun skáldsögunnar lýsir Mel-
ville þeim mönnum sem eru að lóna og
horfa út á hafiÖ. í skipakvíunum á Man-
hattan, á bryggjunum, í reiða skipanna,
og hann sér þá standa við fjöruborðið og
skyggnast til hafs, landkrabbana, þá sem
sigla ekki sjálfir. Hann hafði sjálfur veriÖ
einn í þeirra hópi, og það voru þeir, sem
sendu hann í veiðiförina miklu.
Kallið mig Ismael!
Þannig hefst sagan. Eg get ímyndað
mér, að margur lesandinn fái í flýtinum
ekki tekið eftir þessari mikilvægu setn-
ingu, borgarhliði sögunnar. Elins vegar
hugsa eg, að Herman Melville hafi sjálfur
mörgum sinnum hvarlað aftur til þessarar
stuttu setningar, sem minnir á eldingu
í flugi hafsúlunnar þegar hún stingur sér
úr háloftunum.
Setningin er mikill fjársjóður og það
hefur hann vitað. Mörgum sinnum hlýtur
þessi óheppni maður að hafa starað á þessa
dásamlegu gjöf, sem himinninn færði
honum, og kannski hafði hann stíflaÖ
straum lifsins í hinu mikla efnismagni.
Kallið mig Ismaell
Það hefur kannski verið mikil áreynsla
að skrifa þessa stuttu línu. Hann hefur ef
til vill orðið að sneiða mikið af sjálfum sér,
skera í burt sína eigin sögu úr sögu Moby-
Dicks. Við vitum, að þegar hann settist
að á kotinu sínu til þess að skrifa, eignaðist
hann að nágranna mann að nafni Nathan-