Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 84

82
GUÐMUNDUR HÁLFDANARSON
ANDVARI
við það sem síðar hefur orðið nær viðtekin skoðun í fræðiritum, en að sjálf-
stæðisbaráttunni lokinni taldi hann eðlilegt að fólk skipaðist í flokka eftir
stéttarstöðu.5 Tók hann þar mið af reynslu Dana af stjórnmálum, þar sem
verkamenn studdu sósíalískan verkamannaflokk en stóreignamenn ásamt
embættismönnum fylktu sér að baki íhaldsflokknum. Þar á milli voru
Vinstriflokkur bænda, sem tengdist samvinnuhreyfingunni, og Róttæki
vinstriflokkurinn, sem Jónas nefnir Frjálslynda flokkinn, en fylgi hans kom
einkum frá húsmönnum og smábændum auk nokkurs hluta millistéttar í
þéttbýlinu. Fært yfir á íslenskt samfélag fannst Jónasi eðlilegt að í landinu
störfuðu þrír stjórnmálaflokkar: íhalds- eða afturhaldsflokkur, framsóknar-
flokkur og verkamannaflokkur. Fyrstnefndi flokkurinn skyldi aðallega
starfa í bæjunum og sameina þar „kaupmenn, stærri útgerðarmenn, mikið
af því fólki, sem lifir af föstum launum, og í sveitinni eitthvað af kyrstæðum
bændum.“ Verkamannaflokkurinn átti líkt og í öðrum löndum „nær ein-
göngu vaxtarskilyrði í bæjunum, meðal fátækari hluta bæjarmanna“ hélt
hann áfram, en framsóknarflokkinn sá hann hins vegar sem hinn breiða
bændaflokk, sem „nær smátt og smátt til meginþorra bændastéttarinnar og
dálítils brots af miðstétt bæjanna.“6
Stefnumið flokkanna mótuðust af ólíkri aðstöðu þeirra stétta sem þeir
störfuðu fyrir. íhaldsflokkar stefndu í eðli sínu að kyrrstöðu í samfélaginu,
þar sem fjárhagsleg staða efnuðu stéttanna er „venjulega svo góð, að þjóðfé-
lagið getur ekki bætt hana, sízt með þeim umbótum, sem framfaramenn beit-
ast fyrir.“7 Að auki óttast efnamenn skatta sem fylgja framkvæmdum og
verður „lífsstefna þessara manna . . . þá sú að vinna að kyrstöðu, ekki af því
að þeir álíti kyrstöðuna í sjálfu sér bezta, heldur af því að hún kostar minst,
og með henni getur skattabyrðin á efnafólki orðið léttbær.“ Flokkur verka-
manna var hins vegar í þveröfugri aðstöðu, þar sem slæm staða umbjóðenda
hans kallaði á grundvallarbreytingar á samfélaginu. Sögulegt hlutverk Fram-
sóknarflokksins taldi Jónas því vera það að halda aftur af öfgunum tveimur,
þ. e. að „leiða þróun félagsmálanna í samræmi við sögu og lyndishætti þjóðar-
innar“ en jafnframt að verjast „breytingagirni verkamanna“ þegar hún
stefndi inn á rangar brautir, svo sem með kröfum um ríkisrekstur útgerðar.8
íhaldsflokkur Framsóknarflokkur Alþýðuflokkur
Kyrrstaða ■*----------------------------------------------► Breytingagimi
Átakalínur í íslenskum stjómmálum samkvæmt hugmyndum Jónasar frá Hriflu.
Jón Þorláksson tók allt annan pól í hæðina í greiningu sinni á íslenskri
flokkaskipan, en hann lýsti sig snemma algerlega andsnúinn því að byggja
hana á stéttarhagsmunum.9 Ástæður hans voru ekki endilega þær að engin