Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 59

ANDVARI
EINAR ÓLAFUR SVEINSSON
57
astar eru tilfinningum eða þær tilfinningar sem ekki verða greindar
frá hugmyndum og lífsviðhorfi. Þannig hygg ég að hafi verið um ætt-
jarðarást Einars Olafs og þjóðernistilfinningu. Hún skín í gegnum
skrif hans um fyrri tíma og birtist t.d. í ræðu sem hann flutti á tveggja
ára afmæli lýðveldisins 17. júní 1946 og mikla athygli vakti. Þar má
sjá hve fræðistörf hans á þessu skeiði voru í raun nátengd sjálfstæðis-
baráttunni: „Skilningur á þeim öflum sem urðu frelsinu til glötunar á
Sturlungaöld, er ekki líflaus og gagnslaus fróðleikur, það vissi Jón
Sigurðsson vel, hann hefur gildi hvenær sem er, nú í dag, á morgun,“
hefur Þjóðviljinn eftir ræðu Einars Ólafs 19. júní, og heldur áfram:
»Þetta er ævinleg viðvörun. Aldrei hefur hún þó, síðan hinir fornu
atburðir gerðust, verið jafn alvarleg, jafn ógnandi og á þessum fyrstu
árum lýðveldisins. Það var engu líkara en 1262 væri komið aftur, að
vísu í nokkuð annarri mynd, líkt því þegar Ólafur konungur Haralds-
son bað íslendinga um Grímsey. Og það er trú mín, að þar ríði gæfa
Islendinga á um alla framtíð, að svörin séu nú og jafnan hin sömu og
svör Einars Þveræings.“ Hér er vitaskuld vikið að ósk Bandaríkja-
manna um að fá að hafa her áfram á íslandi, ósk sem þá virtist engan
hljómgrunn eiga hjá þjóðinni. Líklega hefur Einar Ólafur hvorki fyrr
né síðar stigið með sama hætti inn í eldlínu þjóðmálaumræðunnar,
enda var honum heitt í hamsi, eins og ræðan sýnir. Ekki varð fram-
hald á barátturæðum eða skrifum af hans hálfu. Hann hefur vafa-
laust talið sig vinna þjóð sinni og menningu mest gagn með fræði-
störfum sínum enda ekki þolað vel það hnútukast sem einatt fylgir
umræðum um pólitísk deilumál.
hótt Einar Olafur taki víða allsterkt til orða þar sem hann ræðir
um þjóðernið og örlög þjóðarinnar, eins og svo algengt var á þeim
tíma, fer því fjarri að ættjarðarást hans væri almenn og svífandi.
bvert á móti má sjá að hún hefur grundvallast á ást á heimahögunum
þar sem hann óx upp, á fólkinu sem stóð honum næst og hann kynnt-
lst fyrst, foreldrum og öðru skylduliði, og á fyrstu snertingu hans
Þyrsta hugar við orðsins list og andans flug. Ræktin við átthagana
kom reyndar fram í fræðiriti sem hér hefur enn ekki verið getið,
Landnám í Skaftafellsþingi (1948), þar sem m.a. er fjallað um eitt af
hugðarefnum hans, tengslin við keltneskar þjóðir. Skýrast koma þær
t'lfinningar sem hér er reynt að lýsa þó fram í ritgerðum sem birtust í
i erð og förunautum. Úr Mýrdal er ein ágætasta náttúrulýsing á ís-
ensku máli, og blandast þar vafalaust saman bernskuminningar og