Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 46

44
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
andstæður eru miklar, hann nær frá leiðslu einsetumannsins, kyrri eins og
lygnu fjallavatni, til friðlausrar valdagirni kirkjuhöfðingjans, sem gefur þessa
heims höfðingjum ekkert eftir í nýtni alls konar meðala, illra og góðra. En
þó er hér allt með einu marki brennt: Þetta er veröld hins mikla neikvæðis.
Hér er goldið neikvæði við blóðinu og blóðsins rödd: „Þú skalt ekki. . .!“ Og
jafnvel jákvæði þessarar veraldar er sprottið af neikvæði: Elskið óvini yðar!
En hér er líka goldið neikvæði við því þjóðfélagi, sem sprottið er af náttúr-
unni, hér er goldið neikvæði við flestum náttúrudyggðum (5).
Hér birtist hinn mikli raunhyggjumaður Einar Ólafur sem fulltrúi
þess sem kalla mætti rómantíska söguskoðun sem telur hið forna
samfélag, hugmyndir þess og háttalag sem náttúrlegt og sjálfsprottið
og þess vegna gott. Þá verður hitt sjálfkrafa illt sem kemur utan að
og truflar það. Eftir á að hyggja drögum við flest sem nú lifum þetta í
efa. Var ekki þjóðveldið dauðadæmt frá upphafi og hlaut að falla
þótt merkilegt væri meðan það fékk staðist? Pað sýnist manni jafnvel
að lesa megi úr Njáls sögu, þótt með söknuði sé þar horft um öxl.
Gat sagan fallið í annan eða betri farveg en þann sem framundan
var? Hver kann svar við því? Hitt er ljóst að ástríðufull afstaða Ein-
ars Ólafs til Sturlungaaldar hefur gefið honum skáldlega sýn til þess-
ara löngu liðnu tíma og riti hans áhrifamátt sem sjaldgæfur er í hinni
hlutlausu og köldu sagnfræði nútímans.
Fjölbreytileika þess efnis sem fjallað er um í Sturlungaöld má
glöggt sjá ef rennt er yfir kaflafyrirsagnir, en auk Forspjalls og Niður-
lags eru þær: Þingmenn og þegnar, Sjálfstætt fólk, Kurteisi og róman-
tík, Stéttir og fjárhagur, Fornar og nýjar dyggðir og lestir, Dauðinn,
Gamanrúnir og eljaragletta, Bergmál, Heimur neikvæðisins, Kristni
tólftu aldar, Um 1200, Jarteiknir, Presturinn, Garðar dróttins, Staða-
mál. Þótt hver kafli um sig sé stuttur er þarna brugðið upp mjög
margbrotinni og lifandi mynd af mannlífi Sturlungaaldar, eins og það
hefur birst Einari Ólafi við lestur heimildanna.
Segja má að aðferð ritsins sé greinandi, þ.e. greindir eru sundur
ýmsir mikilvægir þættir viðfangsefnisins, og gefa kaflaheitin höfuð-
flokkana til kynna. En hér er ekki þurr sértæk greining á ferðinni
heldur beitir fræðimaðurinn skáldlegu innsæi sínu til að skapa lifandi
myndir úr efninu. Vissulega eykur það líkurnar á því að huglæg af-
staða nútímamannsins setji verulegan svip á efnið, en niðurstaðan
verður oft hrífandi texti. Kaflinn Bergmál, sem fylgir í kjölfar kafla
um efni sem mega virðast ólík við fyrstu sýn, annað hið alvarlegasta,