Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 47

ANDVARI
EINAR ÓLAFUR SVEINSSON
45
hitt af ætt skopleiksins - sem þó býr oftast alvara undir - fjallar um
drauma og fyrirburði sem nóg er af í samtímasögum 13. aldar. Hann
hefst á þessum orðum, þar sem Einar Ólafur tekur lesanda sinn með
sér inn í hugskot Sturlungaaldarfólks, eins og hann endurskapar það
á grunni sinnar miklu þekkingar og skáldlega ímyndunarafls:
Menn eru komnir heim úr ysi og þysi, gleði og glaumi mannamótsins, menn
koma úr herferðinni, þar sem atburðirnir æddu áfram og hver rak annan, svo
að ekki varð gert annað en fylgjast viljalaust með, nú koma einverustundir
og fámenni, haustmyrk kvöld og langar vetrarnætur, og þá fara atburðirnir
að vekja í brjóstum manna bergmál, sem hreystiyrði og glens fær ekki þagg-
að. Leyndur hrollur og kvíði fyllir fylgsni hugans, brýzt út í draumum, sýnum
og fyrirburðum, fullum af kynjum úr myrkviði ímyndunarinnar. Oft kristall-
ast geigurinn í stökur, hrjúfar og einfaldar, en dularfullar að blæ og þrungnar
myrkri lýrik. Það er sem sýn gefi inn í eitthvert gímald hrikalegs endaleysis.
Þangað kastast myndir úr dagsheimum, líflausar eins og vofur, afmyndaðar
eins og toginleitir skuggar, en fyllast þó blóðugri kynngi og blandast við for-
ynjur fornra sagna og illvætti kristinna sýna (106).
Túlkun Einars Ólafs á kristni 13. aldar og venslum kirkjuvalds og
veraldlegs valds, kirkjulegrar menningar og menningar leikra höfð-
ingja er umdeilanlegust og umdeildust af því sem Einar Ólafur fjallar
Um 1 bók sinni um Sturlungaöld. Hann dregur upp mjög neikvæða
mynd af áhrifum klausturmenningar og aukinni sókn kirkjunnar til
sjálfstæðis, sem síðan hafi leitt til miklu skýrari marka milli kirkju-
iegrar og veraldlegrar menningar en voru á 12. öld. Víst er það svo
að hér eins og annars staðar sótti kirkjan til aukinna áhrifa og sjálf-
stæðis á þessu skeiði, en þrátt fyrir viðleitni klausturmanna til að
loka sig af frá heimi hins veraldlega vafsturs, tengist kirkjan þó hvar-
vetna mjög veraldlegum málum og á sinn hlut í sköpun bókmennta
Um veraldleg efni. Nokkuð ljóst virðist vera að í hita þjóðernis-
hyggju, sem var nátengd stofnun lýðveldis hér, og þeirri óvissu um
framtíð þjóðarinnar sem heimsstyrjöldin síðari hlaut að vekja, mikl-
aði Einar Ólafur fyrir sér sjálfstæði veraldlegrar bókmenningar úti
hér og gerði sem mest úr því sem greinir íslendingasögur frá trú-
arritum.2's Ekki má þó gleyma því að sá munur er raunverulegur og
mikilvægur, og þó dró Einar Ólafur fyrst og best fram hin djúpu
ahrif kristinnar hugsunar á höfund Njáls sögu. Eins og aðrir fræði-
menn stóð hann í raun ráðþrota frammi fyrir þeim vanda að skýra
hvernig hinar bestu fornbókmenntir okkar gátu náð þeirri dýpt og