Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 38

36
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
menntarýnin er umfram allt sálfræðileg, leitar að merkingarkjarnan-
um í innra lífi persóna, jafnvel þótt nær eingöngu sé sagt frá athöfn-
um fólks og orðum, og lítur á þennan merkingarkjarna sem brot eða
endurgeislun af innra lífi höfundarins. Þetta innra líf er auðvitað aft-
ur á sinn hátt mótað af aðstæðum og menningu tímans. Þessi aðferð
getur skilað miklu og hefur gert, en þó er hætt við að slíkri rannsókn
sjáist yfir mikilvægi hinna sameiginlegu hugsunarferla, ‘goðsagn-
anna’, sem móta lífssýn manneskjunnar og túlkun hennar á veruleik-
anum með ýmsum hætti á hverjum tíma og erfitt er að greina frá
þeim gamalgrónu viðhorfum sem fylgdu efninu í munnlegri geymd.
Þegar horft er um öxl yfir meira en hálfrar aldar skeið þar sem far-
ið hefur fram mikil rökræða og íhugun um eðli mannlegs máls og
skynjunar, virðist mér augljóst að viðhorf Einars Ólafs geri hvort
tveggja í senn að skerpa sýn hans og takmarka sjónarhornið. Á
Njálsbúð er afar auðugt verk og bregður svo margvíslegri birtu yfir
söguna að því verður ekki lýst í fáum orðum. Þrátt fyrir það að bók-
in sé fremur stutt, og þó ekki alltaf stuttorð um efni sitt, hafa allir
þeir sem síðan hafa skrifað um Njálu viljandi eða gegn vilja sínum
orðið að taka mikið tillit til rita Einars Ólafs um söguna og lært
óhemju mikið af þeim.
Einar Ólafur virðist hafa lesið allt með næmri eftirtekt og skilið
með djúpri íhygli, þar sem tilfinningar og vitsmunir leikast á eins og í
mynd hans af höfundi Njálu, en varla fer milli mála að Njála hefur
verið ‘hans mikla ást’ í heimi bókanna. Niðurstöður sínar af rann-
sóknum á sögunni um nær þriggja áratuga skeið dregur hann saman í
formála útgáfunnar í íslenzkum fornritum. Sá formáli er að vísu
langur en þó hnitmiðaður, og fræðimaðurinn sjálfur er þar hlédræg-
ari en í fyrri verkum. Þar má glöggt sjá ýmsar áherslubreytingar, sem
sjálfsagt stafa m.a. af því að nú var ekki lengur á brattan að sækja að
vinna skoðunum bókfestunnar fylgi. Þær höfðu reynst sigursælar.
Hér er t.d. rækileg grein gerð fyrir því hvers konar munnlegum
heimildum megi gera ráð fyrir, og er það ólítið. Því fer þó fjarri að
dregið hafi úr hlut höfundarins í sköpun sögunnar. í meginatriðum
eru þar sömu viðhorf og í fyrri ritum.
Með útgáfu Brennu-Njáls sögu kórónaði Einar Ólafur Sveinsson
hið mikla framlag sitt til íslenzkra fornrita. Það hófst raunar þegar
með fyrsta ritinu sem þar kom út, sem var Egils saga gefin út af Sig-
urði Nordal. Sigurður getur um aðstoð hans og þakkar í lok formála