Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 64

62
VÉSTEINN ÓLASON
ANDVARI
inngangsritgerð Verzeichnis og grein í Skírni 1932 fram til síðustu ritgerða Einars í Löng
er för 1975.
17 Það viðhorf til mannlýsinga sem kemur fram í þessari grein er náskylt því sem finna má í
frægri bók, Aspects ofthe Novel eftir skáldsagnahöfundinn E.M. Forster, sem kom út 1927.
Engin ástæða er þó til að halda að Einar Ólafur hafi þær hugmyndir beint úr því riti, þar
sem þær lágu í loftinu á þessum tímum.
18 Það kemur raunar fram í formála að upphafið að fræðilegri glímu Einars við Njálu hafi ver-
ið sumarið 1926, „er ég las Njáls sögu vandlega og reyndi að kynna mér sem best kenningar
fræðimanna um hana. Þá birtist mér fyrst það, sem er meginhugsun þessa rits: Sagan er ein
heild, orðin til öll í einu“ (Um Njálu I, vii). Um Njálu II kom að vísu aldrei út, en ritin Sturl-
ungaöld 1940, Á Njálsbúð 1943, Studies in the manuscript tradition of Njáls saga 1953 og út-
gáfa sögunnar fyrir Hið íslenzka fornritafélag, Brennu-Njáls saga 1954, geyma vafalaust
svörin við flestum þeim spurningum sem ætlunin var að spyrja þar og mörgum öðrum.
19 Þótt enginn ágreiningur sé um niðurstöðuna, má víða þykja langt seilst til röksemda í
kafla Einars Ólafs um aldur í Um Njálu. Til viðbótar þeim rökum sem kalla má óyggjandi
eru fjölmargar ályktanir dregnar af sambandi við aðrar sögur og af einkennum sögunnar
sjálfrar sem hvíla á mjög veikum og huglægum grunni. En í kaflanum er hins vegar víða
ágætis bókmenntarýni sem varpar ljósi á sérkenni sögunnar.
20 Bjöm M. Ólsen, „Landnáma og Egils saga,“ Aarbpger for nordisk Oldkyndighed og Historie
1904,167-247, og Om Gunnlaugs saga ormstungu (Kh. 1911).
21 Hugmyndir og aðferðafræði íslenska skólans urðu vitaskuld ekki til í tómarúmi hér á ís-
landi. Svipaðir straumar voru komnir upp annars staðar, ekki síst hjá Frökkum. í forspjalli
að þýðingu sinni á Sögunni af Tristan og ísól sem franski fræðimaðurinn Joseph Bédier
(1864-1938) samdi eftir fornum kvæðum, segir Einar Ólafur: „Fræðirit hans hafði ég reynt
að kynna mér eftir mætti, og kalla má, að kaflinn um Rolandskvæði í „Les légendes
épiques" væri fræðilegt brevíaríum [bænabók] mitt forðum, þegar ég skrifaði „Um Njálu“.
Joseph Bédier var prófessor í fornfrönskum bókmenntum við Collége de France, mjög
áhrifamikill fræðimaður. í Les légendes épiques (1908-1913) lagðist hann gegn þeirri kenn-
ingu að frönsk hetjukvæði væru samsett úr styttri söngvum og taldi þau verk höfunda sem
unnið hefðu vitandi vits samkvæmt fagurfræðilegum reglum. Hann taldi að kvæðin væru
til orðin meðfram leiðum pílagríma við samvinnu munka og söngvara. Hann var því upp-
hafsmaður eins konar bókfestukenningar um frönsk hetjukvæði. Kenningar hans voru
ráðandi fram yfir seinni heimsstyrjöld.
22 Þessi aðferð Einars Ólafs hefur verið gagnrýnd og ýmsar niðurstöður hans um rittengsl og
glataðar heimildir dregnar í efa af ýmsum fræðimönnum. Sjá I.R. Maxwell, „Pattern in
Njáls saga,“ Saga-Book ofthe Viking Society XV, 1957-1961,17-47; Theodore M. Anders-
son, The Problem of lcelandic Saga Origins. A Historical Study (New Haven og London
1964), einkum 95-103; Heimir Pálsson, „Rittengsl Laxdælu og Njálu,“ Mímir 11,1967, 5-
16; Lars Lönnroth, Njáls saga. A Critical Introduction (Berkeley, Los Angeles, London
1976), einkum 215-248.
23 „Dróttkvæða þáttur," Skírnir 1947, Við uppspretturnar.
24 Bjarni Einarsson, Skáldasögur (Reykjavík 1961); sjá einnig To skjaldesagaer. En analyse
av Kormáks saga og Hallfreðar saga (Bergen, Ósló, Tromsö 1976).
25 Sjá „Kormakur skáld og vísur hans,“ Skírnir 1966,163-201, og enska gerð sömu greinar,
„Kormakr the poet and his verses," Saga-Book 17 (1966), 18-60.
26 Ritgerðir þessar eru endurprentaðar í Barði Guðmundsson, Höfundur Njálu (Reykjavík
1958).
27 Líklega veldur þessu m.a. hve margir hafa lesið ritgerð Sigurðar Nordals um Hrafnkötlu
og gagnrýni Anderssons á Um Njálu. Fjarri lagi er að ætla að Sigurður hafi litið svo á að