Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 146

144
BIRNA BJARNADÓTTIR
ANDVARI
alltaf þótt eins og þeir séu á einhvern hátt dánir, að þeir lifi dánu lífi þó þeir dragi
andann og séu aðeins lifandi að nafninu til. Flest fátækt fólk tórir aðeins með ein-
hverjum hætti í skugganum og það að vera fátækur er að eiga aðeins skugga. (205)
Hann verður einnig að taka afstöðu til mannkosta þeirra. Og hvernig tekur
sonur, sem er skáldsagnahöfundur, á mannkostum foreldra sinna? Hvernig
ber manni að nálgast mannkosti fólks? „Er þá betra að dreyma en hugsa
um fólk upp á mannkosti þess að gera?“ (14) - spyr maðurinn föður sinn
þar sem þeir sitja saman á elliheimilinu, á æskuslóðum föðurins á Snæfells-
nesi, þangað sem faðirinn er kominn eftir að hafa verið í ævilangri útlegð
tilfinninganna, kominn á staðinn sem fóðraði alla tíð þrá hans og ósk-
hyggju:
Já, eftir minni reynslu að dæma, svaraði hann.
Ég skal þá aldrei hugsa um þig að þér látnum en skálda þeim mun meira, sagði ég.
Faðir minn hló. Vegna þess að hann er greindur og hefur gaman að hálfkveðnum vís-
um. (14)
Um þetta hugsar maðurinn í húsinu, því sem faðir hans byggði í útlegð
sinni í Grindavík. Þar skynjaði maðurinn fyrst mikilvægi þess að rísa upp
gegn föður sínum og sjá ókosti hans í gegnum móðurina, en missa samt
ekki virðinguna fyrir foreldrunum heldur líta á þau sem kjarna sinn. Hlut-
skipti föður hans í tilfinningalífinu var annað en hans eigið og það er í
þessu húsi sem maðurinn leitar að sögum um alþýðumann, um hlýðni lítil-
magnans og lærða sannfæringu hans andspænis yfirboðurum. Og hver er
fundurinn? Maðurinn finnur aftur tilfinningu sína fyrir því hlutskipti föður
síns að verða að „leikfangi leiðans“ í höndum valdsmanna. Hann finnur
aftur vitneskju um gangverk óréttlætis í heiminum, hvernig sögurnar af fá-
tækum föður á hjara veraldar á tímum seinni heimsstyrjaldarinnar eiga
heima í kristnu og siðmenntuðu fyrirkomulagi hins vestræna heims. Fyrir
vikið má sjá hvernig sonur þessa manns öðlast vitneskju um landfræðilega
stöðu sína í heiminum og möguleg áhrif hennar á hugsun hans og lífssýn,
sem og tilfinningu fyrir einni af þversögnum vestrænnar menningar:
Eitthvað sem hafði verið áður óljós tilgáta um heiminn varð að vitneskju um það að
handan við sjóinn, sem okkur hafði langað að stríða í bernsku, væru aðrir menningar-
legri heimar, miklu betri en sá friðsami sem við lifðum í, þótt fólkið þar ætti í stríði.
Herskiparaðirnar sem sigldu fram með sjóndeildarhringnum sunnan við Nesið sönn-
uðu það. (35)
En hann man líka eftir mörkum skáldskapar og veruleika sem og takmörk-
um í hugsun um líf föður síns og um þeirra samband, hvernig atburðir úr
lífi fólks fúlsa á stundum við tilþrifum skáldskaparins, um leið og skáld-