Andvari - 01.01.1999, Blaðsíða 153

ANDVARI
ENDURFÆÐING HARMLEIKS
151
mannlegrar náttúru og þeirra lögmála sem ofin hafa verið til handa honum
og henni, má hér ekki aðeins greina samræðu skáldsagnahöfundar við eitt
þeirra, heldur þá sköpun sem felst í samræðu skáldskapar og fræða. Tekur
kannski hugsun skáldsaganhöfundar hugsun fræða fram sé viðfangsefnið
„maður í lífinu“? Vanrækja fræðin á stundum djúpið í manninum? Á Freud
sér kannski vart hliðstæðu í því efni, ef frá er talin kenning sem kennd er
við kristni? Hvert er sambandið þar á milli? Allt eru þetta spurningar sem
vakna í huga lesanda.
Það var Freud, segir skáldsagnahöfundurinn, sem eyðilagði
á sinn hátt óheftu lífsgleðina, svo menn lifa og gleðjast eftir reglum, og renndi stoðum
undir þau viðbrögð sem hafði áður verið helst að finna hjá nunnum, munkum, prest-
um eða siðapostulunum sem hafa alla tíð haldið að allt hið dýpsta í uppruna okkar,
einkum leikgleðin, sé dýrsleg framkoma; þannig höfum við orðið geðveiki að bráð.
Og hana skuli reka út eins og áður illa anda, ekki með flengingum og píslum í
klaustrum heldur vísindahjátrú og lyfjum í sjúkrahúsum. Vegna þess að okkur er
hvorki eðlilegt að gleðjast né þjást á þann hátt sem eðlið segir til um. Þannig hefur
þeim Messíasi á vegum sálarlífsins sem ætlaði að útrýma geðflækjunum tekist að
auka þær og uppnám tilfinninganna, auka óstöðugleikann og sýkja samfélagið með
ótta við manneðlið til að skapa fólki eins konar ný kirkjustörf eða vinnu á því sviði
sálarinnar sem hefur alltaf gert manninn að manni og ekki ætti að lækna. Læknaðu
ekki manninn af sjálfum sér, þá hættir hann að vera maður og breytist í nauðsynja-
vöru með rétta erfðavísa samkvæmt guðdómi geðbiluðu vísindanna. (189)
Það er í orðum eins og þessum sem lesandi öðlast enn gleggri sýn á þá
sköpun sem hér um ræðir, sköpun sem er tilkomin vegna þeirrar afstöðu
sem greina má í samræðu skáldsagnahöfundarins við tvö af áhrifamestu
lögmálum vestrænnar menningar. Hér má nefnilega ekki aðeins greina
óbeit skáldsagnahöfundar á lærðum kenningum um sálina, heldur andstöðu
gegn ofríki guðshugmyndarinnar þegar kemur að möguleikum skapandi
mannsmyndar. Frá sjónarhóli skáldskaparins er eins og hvort tveggja
skerði ekki aðeins tjáningu þeirra tilfinninga sem eðlið býður, heldur sjálft
dýpi manneskjunnar, líkt og hún verði guðlegri sjúkdómsgreiningu að bráð.
Eru manngerð lögmál kannski í andstöðu við sjálft viðfangsefni þeirra?
En hvað með svimandi verkefnið: að lifa? Hvers vegna ætti fólk ekki að
finna svölun í kenningum um sálina, þetta líffæri sem hættir ekki að rugla
hug þess í efnisleysi sínu? Getur trúin ekki á sama hátt stöðvað þungan nið
lífsins í brjóstinu, þennan sem heldur vöku fyrir fólki á nóttunni og gerir
það viðskotaillt á daginn? Hvers vegna má guð vísindanna ekki sleikja sár-
ið?
Það er kannski nálgunin sem er í húfi, nálgunin á viðfangsefninu „maður
í lífinu“. Sé sjónarhornið bundið leitinni að uppruna lífs og listar er eins og
margræðni þáttar á borð við sálina fái ekki aðeins notið sín, heldur er líkt