Andvari - 01.01.2002, Qupperneq 11

ANDVARI
FRÁ RITSTJÓRA
9
unarhátt hennar og lífsskilyrði. Skáldið sem nærir fegurðarþrá lesandans og
eykur honum skilning og innsýn í manneðlið bætir líf sinnar samtíðar. Stjórn-
málamaður sem af heilum hug vill vinna að því að efla jöfnuð og réttlæti í
þjóðfélaginu gerir það sama. Við lifum nú á öðrum tíma en þeim sem mót-
aði Halldór Laxness og Einar Olgeirsson, og þeir áttu ríkan þátt í að móta.
Ahrif stjórnmálamanna hafa dvínað, æ fleiri komast að þeirri niðurstöðu að
litlu skipti hvaða fulltrúa þeir kjósa til að fara með vald sitt. Stefna allra sé
áþekk og svo séu það hvort eð er „fjármagnseigendur“ sem ráði ferðinni.
Samtímis rýma áhrif bókmenntanna, skáldin keppast við að vekja á sér
athygli í fjölmiðlum, en verk þeirra verða í hæsta lagi til stundargamans,
hræra hvorki tilfinningalíf né hugsun fólks til lengdar.
Hvað er þá eftir? Er nútímamaðurinn aðeins sinnulaus neytandi eins og
markaðshyggjan vill gera hann? Munum við horfa upp á það á tuttugustu og
fyrstu öldinni að bilið milli manna stækki æ meir? Hryðjuverkin í Bandaríkj-
unum gefa til kynna að stoðir hinna ríku þjóðfélaga Vesturlanda, sem hvíla
ekki síst á svita og blóði þriðja heimsins, séu ótraustari en við héldum. Og
þau gefa til kynna að hatrið til drottnarans logar glatt, svo mjög að menn eru
jafnvel fúsir að fórna lífinu til að greiða honum sem þyngst högg. Og upp úr
þessu sprettur angist og öryggisleysi sem hefur komið svo greinilega í ljós í
Bandaríkjunum eftir 11. september 2001.
Við kippum okkur ekki upp við hátíðlegt hugsjónatal. Við föllum ekki
lengur í stafi fyrir mælskulist líkt og þeirri sem Halldór Kiljan Laxness beitti
í Alþýðubókinni árið 1929: „Maðurinn er fagnaðarboðskapur hinnar nýu
menníngar, maðurinn sem hin fullkomnasta líffræðileg tegund, maðurinn
sem félagsleg einíng, maðurinn sem lífstákn og hugsjón, hinn eini sanni
maður, - Þú.“ Svipaðan boðskap má lesa í ýmsum ritgerðum Einars Olgeirs-
sonar. Ef sú glóð slokknar sem felst í orðum þessara manna og ýmissa ann-
arra sem þeim voru samtíða - þótt ágreiningur væri um pólitískar leiðir - þá
er líf okkar orðið andlega fátækt. Þá er líklega ekki annað eftir en sú
„Fjóstrú“ sem Grímur Thomsen lýsti svo vel á seinni hluta nítjándu aldar:
Verst er af öllu villan sú,
vonar og kærleikslaust
á engu að hafa æðra trú,
en allt í heimi traust,
fyrir sálina að setja lás,
en safna magakeis,
og á vel tyrfðum bundinn bás
baula eftir töðumeis.
Gunnar Stefánsson