Andvari - 01.01.2002, Síða 107

andvari
KLUKKA ÍSLANDS í KIRKJUSÖGULEGU LJÓSI
105
sótt til kirkjusögunnar. Af geistlegum persónum má t. d. benda á að sr. Hall-
grímur Pétursson og Brynjólfur biskup Sveinsson skjóta báðir upp kollinum
ítrúverðugu samhengi.21
Islandsklukkunni var ekki ætlað að vera „sagnfræðileg skáldsaga“ af höf-
undarins hálfu. Hann lagaði þvert á móti margt í hinum sagnfræðilega veru-
teika að þörfum frásögu sinnar.22 Jón Hreggviðsson var t. d. enn í Kaup-
mannahöfn þegar borgin brann að sögn íslandsklukkunnar en honum hafði í
raun tekist að leysa höfuð sitt og haldið til íslands rúmum áratug áður. í fjöl-
mörgum tilvikum er einnig farið frjálslega með hinn kirkjusögulega efnivið
Þegar hann er lagaður að „lögmálum“ skáldverksins. Biskupaskipti í Skál-
holti í kjölfar bólunnar miklu (sem gekk í raun 1707) skipta sköpum fyrir
framgang sögunnar en þá sest sr. Sigurður dómkirkjuprestur á biskupsstól. Sá
Sem skömmu áður varpaði öndinni hinsta sinni á hins vegar að hafa verið í
embætti allt frá upphafi sögunnar eða frá því fyrir 1685. í raunveruleikanum
Ufðu aftur á móti tvívegis vaktaskipti á Skálholtsstóli á sögutíma íslands-
klukkunnar eða 1697/1698 (er Jón Vídalín tók við af Þórði Þorlákssyni (bisk-
UP frá 1674)) og 1720/1722 (er Jón Árnason tók við).23 Þá er það greinilegt
að a hlaupum sínum frá Þingvöllum norður í Trékyllisvík þiggur Jón Hregg-
yiðsson greiða af sr. Snorra í Húsafelli. Hann fæddist þó ekki fyrr en 1710,
skömmu áður en Jón kom heim úr seinni reisu sinni.24 Slíkur tilflutningur í
hma skiptir í raun ekki máli og er alþekktur í íslenskum sagnheimi. Sæmund-
Ur fróði (um 1100) og sr. Hálfdan á Felli (um 1500) eru t. d. skólafélagar í
þjóðsögunum.2'"’ Þriðja dæmið um tilfærslu í tíma kemur fram í því að Magn-
Us í Bræðratungu kvað móður sína hafa kennt sér að lesa á Sjöorðabók Jóns
^ídalíns.26 Þar er átt við Sjö predikanir út af þeim sjö orðwn Drottins vors
Jesú Christi er hann talaði síðast á krossinum en þær komu ekki út fyrr en
ar'ð 1716.27 Þá var Magnús látinn fyrir tæpum áratug bæði í skáldskap og
Veruleika.2s Slíkar sögulegar vísanir auka veruleikatengsl skáldverksins þrátt
fyrir tilfærslurnar. Gera þær það að verkum að íslandsklukkan hefur orðið
hliiti af þeirri sagngeymd sem mótar hugmyndir okkar um sögutíma verksins
ýmsa sem þá voru á dögum. Á það ekki síst við um mynd okkar af Árna
hJagnússyni sem auðvitað tengist söguvitund okkar langmest af öllum þeim
Persónum sem við sögu koma í íslandsklukkunni.29
Yfirborðsleg tengsl við kirkjusöguna má t. d. sjá í því að Jón Hreggviðs-
s°n túlkar margt af því sem fyrir augu ber í ljósi íslenskra trúarhátta og
hristnilífs. Má þar nefna „prests-“ eða „prófastsfrúna“ í Rotterdammi sem
Veitti honum ljúfan næturgreiða og „prófastinn til Rotterdammsþfnga" eða
e- v. „sjálfan Hollandsbiskup“ sem gaf honum lítinn silfurpening er hann
lafði sannfærst um að þar væri þó allténd „christianus“ á ferð.30 Umhverfi
ons brást einnig stundum við því furðufyrirbæri sem hann var í augum þess
ut frá kirkjulegum forsendum: „Sumir héldu þetta væri villutrúarmaður og