Andvari - 01.01.2002, Qupperneq 145

JÓN VIÐAR JÓNSSON
Er hægt að leikgera Laxness?
Atómstöð Halldórs Kiljans Laxness á leiksviði og í bíó
Síðustu þrjá áratugi eða svo hefur verið vinsæl iðja í íslensku leikhúsi að búa
til leikrit eða kvikmyndir eftir skáldsögum Halldórs Laxness. Af hinum viða-
meiri sögum hans eru það varla aðrar en Gerpla og Guðsgjafaþula sem hafa
ekki lent í leikgerðum; jafnvel Innansveitarkronika er talin með á ítarlegri
skrá um þetta sem tekin var saman í tilefni af aldarafmæli skáldsins fyrr á ár-
óu.1 Upphafið að þessari tísku eða bylgju, eða hvað við viljum nefna það,
rná rekja til sýningar Leikfélags Reykjavíkur á Kristnihaldi undir Jökli sem
var frumsýnt árið 1970. Fram að þeim tíma var íslandsklukkan hin eina af
stærri sögum Laxness sem gert hafði verið leikrit upp úr, og eru þá ekki með
taldar leikgerðir fyrir útvarp sem flestar munu raunar hafa verið af völdum
köflum úr sögununt. í kjölfar Kristnihaldsins, sem varð afar vinsælt, fylgdi
hver leikgerðin á fætur annarri og vísast um það til yfirlits, sem ég hef tekið
saman upp úr fyrrnefndri skrá í ársriti Landsbókasafnsins og birt er hér að
aftan, um frumflutning þeirra á sviðum atvinnuleikhúsanna í Reykjavík og á
Akureyri. Þá voru elstu leikrit skáldsins, Silfurtúnglið og Straumrof, tekin
UPP að nýju; Silfurtúnglið í Þjóðleikhúsinu 1975 og Straumrof af L.R. 1977.
Hið nýstofnaða Sjónvarp lagði einnig sitt af mörkum með myndum eftir
Brekkukotsannál og Paradísarheimt, smásögunum Veiðitúr í óbyggðum og
Lilju, að ógleymdri uppfærslu sinni á Silfurtúnglinu.
Svo virðist sem Halldór Laxness hafi lengi verið fremur tregur til að leyfa
sLka meðferð á verkum sínum. A. m. k. neitaði hann Sveini Einarssyni um
heimild til að leikgera Atómstöðina þegar Sveinn leitaði eftir því skömmu
eftir að hann var ráðinn leikhússtjóri L.R. árið 1963.2 Um þetta leyti hafði
Halldór af eðlilegum ástæðum mikinn hug á að koma frumsömdum leikrit-
Urn sínum á framfæri og sóttist stundum furðu seint, sem best má sjá af því
c'ð Prjónastofan Sólin lá óleikin í fjögur ár eftir að bókin kom út árið 1962.
Augljóst er að jafn frægur höfundur og Halldór með góð alþjóðleg sambönd
hafði fulla ástæðu til að gera sér vonir um að leikritin myndu vekja eftirtekt
erlendis. En þær brugðust að langmestu leyti.
Eftir sigur Kristnihaldsins í Iðnó er hins vegar sýnilegt að skáldið hafði
skipt um skoðun. Strax í kjölfar þess kom Atómstöðin í sama leikhúsi og