Andvari - 01.01.2002, Page 147

andvari
ER HÆGT AD LEIKGERA LAXNESS?
145
Htsrannsókna um þessi ferðalög Laxness-sagna upp á leiksviðið. Það er e.t.v.
tímanna tákn að þegar nokkrir fræðimenn við Háskóla Islands taka loks við
sér eru það kvikmyndimar sem þeir taka fyrir.4 En er það nú ekki svolítið
eins og að byrja á öfugum enda? Hvað sem öðru líður eru sviðsleikgerðim-
ar bæði eldri og miklu meiri að vöxtum á heildina litið. Þær ættu því að vera
kjömar til að skoða þau vandamál sem fylgja því að færa epík yfir í dramat-
ískt form.
Nú ætla ég reyndar að leyfa mér að slá fram staðhæfingu sem kann að
þykja dirfskufull en ég myndi þó ekki vilja gefa eftir algerlega baráttulaust.
Hún er sú að yfirfærsla á söguefni - og ég bið menn taka eftir því að ég nota
°rðið „söguefni“ - í leikritsbúning sé í raun og veru ákaflega einfaldur hlut-
ur og ætti ekki að vefjast fyrir góðum leikritasmiðum - og ég bið menn
einnig að taka eftir því að ég tala um góða leikritasmiði. A. m. k. þvældist
það ekki fyrir grísku harmleikjaskáldunum að semja leikrit upp úr þekktum
goð- og hetjusögum og jafnvel sum af leikritum Shakespeares, t. d. Rómeó
°g Júlía eða Óþelló, eru að svo miklu leyti byggð á vinsælum alþýðureyfur-
urn samtíðarinnar að við liggur að nota megi um þau orðið „leikgerð“ að nú-
tíðarhætti. Shakespeare var hins vegar í þeirri stöðu að hvorki hann né höf-
undar þeirra reyfara, sem hann sótti söguefnin í, þurftu að gera sér rellu út af
því lögfræðilega fyrirbæri sem heitir höfundarréttur. Hann gat að vísu ekkert
sagt við því þó að ósvífnir hraðritarar læddust inn á sýningar Globe-leikhúss-
ms, skrifuðu texta hans upp eftir leikurunum og létu prenta afraksturinn í
meira eða minna brengluðum útgáfum sem stytt hafa mörgum fræðimannin-
L|m stundir á síðari tímum. En hann þurfti ekki heldur að óttast lögfræðinga
þó að hann gengi beint að verkum annarra höfunda sem höfðu víst oftast hirt
efnið af öðrum sem er eins víst að hafi fengið það hjá enn öðrum og þannig
koll af kolli aftur eins langt og elstu menn muna. Höfundarréttarhugtakið er
uð sjálfsögðu síðari tíma uppfinning - og er kannski, þegar öllu er á botninn
hvolft, eina raunverulega „vandamálið“ sem hér er við að etja.
Halldór Laxness vakti, einkum auðvitað framan af, grandgæfilega yfir
umsköpun sagna sinna upp í Ieikrit. Leikgerð íslandsklukkunnar, sem nefn-
lst í prentaðri útgáfu Snæfríður íslandssól, er þar jafnvel talin ein hans verk,
þó að alkunnugt sé að Lárus Pálsson hafði þar mjög hönd í bagga.5 Þegar
leikgerðir Kristnihalds og Atómstöðvar komu út á bók, sú fyrri 1970, sú síð-
ari 1972, var Halldór einnig talinn aðalhöfundur, með fullum og óskoruðum
höfundarrétti, þó að þess sé getið sérstaklega að textamir séu gerðir af ann-
ars vegar Sveini Einarssyni (Kristnihald) og hins vegar Sveini Einarssyni og
Þorsteini Gunnarssyni (Atómstöðin) í samvinnu við höfundinn. Þessar þrjár
■eikgerðir eru þær einu sem út hafa komið á bók. í hinum prentuðu útgáfum
oera þær allar sérstök heiti - Kristnihaldið heitir Úa, Atómstöðin Norðan-
smlkan - þó að þau heiti væru ekki notuð af leikhúsunum, hvorki í leikskrám