Skírnir - 01.08.1917, Side 83

•Skirnir]
(jnðmundur Magnússon sagnaskúld.
305
'legu tímabili í sögu landsins, en það er siðaskiftatímabilið.
:Sagan lýsir fyrstu áhrifum lúthersku kenninganna meðal
alþýðu hér á landi.
Eg hefi ekki minst á smærri sögur höf. hér á undan,
en sumar þeirra standa ekki að baki hinum lengri sögum
hans, syo sem »Á fjörunni«, »Strandið á Kolli«, »Sigur-
björn Sleggja« o. fl. »Stjórnarbyltingc er meistaralega
dregin líking roilli náttúruviðburða og mannlífs.
Á þeim 11 árum, sem nú eru liðin síðan fyrsta skáld-
sagan kom út eftir Jón Trausta, er það mikið verk, sem
eftir hann liggur. Bókmentir okkar væru ekki lítið fá-
tækari en þær nú eru, ef sögum bans væri kipt þaðan
burtu. Þó fer því fjarri, að eg haldi því fram, að ekki
megi finna galla á þeim. Svo mun vera um flest mann-
anna verk. Ymsir hafa gert sér mikið far um að halda
á lofti aðfinningum gegn þeim nú síðustu árin. En þær
munu standast þá dóma og velta þeim af sér, enda þótt
vel megi vera að nokkuð af aðfinningunum sé á meiri
eða minni rökum bygt. Það gera kostirnir. Aðalkostur
Jóns Trausta er það, hve vel honum lætur að skapa sögu-
heildirnar, með mönnum og viðburðum, og tvinna þetta
saman, skapa einkennilegar og eftirtektarverðar persónur
og finna þeim rúm til þess að þær geti notið sín til fulln-
U8tu. Hitt er eigi svo mjög hans sterka hlið, að fága
mál og stíl á hverri einstakri lýsingu, með náinni að-
gæzlu á hverju orði og hverri setningu. Hugur hans
hvilir við hitt, þegar hann semur skáldsögur sínar, sem
líka er aðalatriðið. Því hversu vandað sem mál og stíll
væri, þá væri þó sú saga einskis nýt, sem ekki hefði
annað að bjóða en þetta tvent. Hún þarf fyrst og fremst
að vera skáldskapur til þess að oi’ðbúningurinn skarti á
henni. Við eigum til skáldsögur á ólastanlegu máli, sem
alt um það eru leirburður, og málið bjargar þeim á eng-
an hátt frá þeim dómi, að þær hefðu aldrei átt að sjást
á prenti. Þetta mótmælir því þó á engan hátt, að vand-
að mál og fagur stíll sé verulegur kostur á hverju rit-
20