Iðunn : nýr flokkur - 01.01.1919, Blaðsíða 66

224 Ágúst H. Bjarnason: [iÐUlW
allri stjórn á þessum risafyrirtækjum þeirra. Til þess
að stjórna þeim þarf alveg sérfróða menn, sem oft
eiga ekki neitt sjálfir, en hafa alist upp við fyrir-
tækin og þekkja þau út og inn. Þeir stjórna nú þess-
um fyrirtækjum og fá auðvitað gríðarlaun fyrir; en
auðmennirnir, sem eiga þau, gera ekki annað en
hirða arðinn af framleiðslunni í hlutfalli við hluta-
eign sína í fyrirtækjunum.
En ekki er þróuninni þar með lokið, og alt virðist
benda til, að eigendunum verði að síðustu alveg
bolað frá þessum fyrirtækjum, en þau gerð að þjóð-
félags- eða ríkiseign. Það er nefnilega farið að bóla
á því, að þessi risafyrirtæki, einkum hringarnir,
þröngvi svo oft hag og kjörum almennings með þeim
kostum, sem þeir bjóða, að þjóðfélaginu og yfirleitt
mannkyninu sé hætta búin af. Og stundum ganga
hringarnir svo nærri efnivöru eða hrávöru eins lands,
t. d. með viðarhöggi, kolanámi eða steinolíuvinslu,
að það horfir til þurðar á lienni og þar af leiðandi
landauðnar. Þá hefst baráttan gegn hringum þessum;
þá taka landsstjórnirnar og löggjafarnir í hinum
mismunandi ríkjum að reyna að liaía hönd í bagga
með þeim og setja þeim ýms skilyrði eða beint að
taka framleiðsluna í sínar hendur. En þá er fram-
leiðslan einmilt orðin sócíalistisk, orðin að þjóð-
nytja fyrirtæki. Þannig getur t. d. viðarhöggið eða
kolanámið í einu iandi orðið svo mikið, að horfi til
landauðnar; og þá verður auðvitað að fara að setja
félögum þeim, sem við það fást og hugsa ekki um
annað en sinn eigin hag og hluthafa sinna, stólinn
fyrir dyrnar. Og eins getur það komið fyrir, að
verzlunarhringar, sem húnir eru að svæla undir sig
einhverja vörutegund, eins og t. d. steinolíu, selji
hana svo dýru verði, að ríkisstjórnirnar, almennings
vegna, geti ekki lengur sætt sig við þetta. Pannig
ætlaði þýzka stjórnin skömmu fyrir stríðið að fara