Kirkjuritið - 01.04.1972, Síða 85

ISsa helgisiða, en ekki eru þeir teknir
hl sérstakrar meðferðar. Um messuna
Se9ir m.a. þetta: „Svo skal nú höfð
v6ra ein almenn messa, sem vér köll-
arn hámessu, á sunnudögum, sakir
Pe|rra, er sig vilja þjónusta, í venju-
e9um messuklœðum, yfir skrýddu
p'tari, meg venjulegum kaleik og pat-
'nu, með logandi Ijósum". Dl.x, bls.
Kirkjuorða þessi var lögleidd
_er 1541 í Skálholtsbiskupsdœmi og
hu árum síðar í Hólastifti. Á henni
V9gðu höfundar hinna fyrstu hand-
°ha kirkju vorrar.
hyrsta lúterska handbók íslands var
9erð af Marteini Einarssyni, Skálholts-
lshupi; 0g prentuð í Kaupmanna-
l 1555. Þar er texti hinna föstu
'®a messunnar prentaður, en ótrú-
e9Q fátt sagt um framkvœmd henn-
Qr (helgisiðina). Aðeins þrjú atriði,
Varðandi helgisiði, eru tekin fram. í
^sssubyrjun segir: „í fyrstu, sá sem
ITlessar, tilreiði sig og lesi sín pre-
Paramenta eða bœnir. Og þar eftir
hann er skrýddur venjulegum
s rúða", o.s.frv. í kaflanum um sak-
ramentið segir, að við innsetningar-
°rðin skuli prestur taka „patinuna
oblátunum með báðum hönd-
Urn'
Eftir
þstta
hcefil
eftir
°g sama er sagt um kaleikinn.
innsetningarorðin segir: „Eftir
má hann (presturinn) upplyfta
ega einni oblátu og láta klykkja
vana, ef þénaranum (prestinum)
fV° líkar, því að í slíku má neyta
^hstilegra fríheita, þó svo að fólkið
e aður nóglega áminnt." Tilsvarandi
ynrmceli eru um kaleikinn. Fleiri eru
1 fyrirmœlin um helgisiði í þessari
aSessu- Vafalaust hefur hann talið
ra //Venjulega" siði sjálfsagða.
Árið 1594 gaf Guðbrandur Þorláks-
son út messubók sína og lagði með
henni varanlegan grundvöll að ís-
lenzkum messusöng. Þar er miklu
meira af siðareglum. Allar eru þœr
áður tíðkaðar nema þrjár, en þœr
eru til útrýmingar eldri siðum. Hin
fyrsta þeirra er sú, að hann bannar
upplyfting efnanna með þessum orð-
um: „Sú pápistanna elevatio eða
upplyfting skal með öllu af takast
svo sem ein fullkomin afguðadýrk-
an." Orsökin til þessa forboðs er
guðfrœðilegt þras þýzkra guðfrœð-
inga. Onnur nýjung hans er sú, að
hann bannar allt bœnahald í sam-
bandi við skiptingu sakramentisins.
Þriðja nýjung hans er sú, að hann
fordœmir og fyrirbýður friðarkrossinn.
Friðarkrossinn gegndi miklu sálgœzlu-
hlutverki í frumkirkju og fornkirkjunni
og átti postullegan uppruna.. Sú sál-
gœzla virðist hafa rénað nokkuð á
miðöldum og hefði heldur þurft að
endurreisa hana en afnema. Minnir
þetta á, að hafa þarf gát á tilefni
siða, áður en þeir eru afnumdir, jafn-
vel þótt þeir hafi um sinn orðið við-
skila við tilgang sinn. Um þetta for-
boð fór, eins og jafnan gerist, þegar
helgisiði á að leggja niður, að friðar-
kossinn hélzt lengi síðan í kirkjunni
þrátt fyrir forboðið og jafnvel fram
á þessa öld í einstaka sóknum.
Allar aðrar forsagnir hans um
helgisiði messunnar eru hinar sömu
og áður höfðu tíðkazt. í upphafi
messunnar er þessi regla: „Presturinn
og altarið eiga með œrlegum og
hreinum skrúða að vera skrýdd og
prýdd. Ei upp á það, að þar með
sé Guði sérleg þjónustugjörð veitt,
83