Eimreiðin - 01.04.1939, Blaðsíða 38

150
MESTI RITDÓMARI NOIIÐURLANDA
eimbeiðin
flóknara tímabil — tímabil heimsstyrjaldarinnar, sem setti
alt á heljarþröm og olli rótleysi, óró, dej'fð og leti um heirn
allan. Hann magnar anda sinn með víðtækum lestri, áður en
hann ræðst á garðinn. Og þegar hann hefur reikað um valinn,
hlaðinn dauðra manna búkum og slitrum sundurleitra hug-
sjóna, þá styrkist hann ennþá betur í lífsskoðun sinni. Véla-
menningin rnælir í metrum öll andleg fyrirbrigði. Og slíkar
mælingar eru blekking. Hann sér, að ef dómur hans á ekki
að reynast órökstuddur grunur, þá verða allar andlegar djúp-
mælingar og kastljós þau, sem hann varpar yfir gömul atvik
og ný, að koma frá grundvelli þjóðernisins, hins sérstæða per-
sónuleika, sem sjálf styrjöldin ekki megnaði að eyða.
Sú bók lians, sem i þessum efnum gefur víðtækastan skiln-
ing, er „Det moderne Danmark“ (Danmörk nú á tímum) 1931.
í henni finnur maður samstæða greinargerð um skáldskapinn
frá 1890 til 1930. Undirstaða bókarinnar og andleg baksýn
er ósigur hinna dönsku hersveita 1864 og Frakka við Sedan
1870. Þessir ósigrar vitna ekki aðeins um mannfall og þjóð-
arniðurlægingu, þeir tákna hrun hinnar gömlu rómantísku
stefnu. Og eftir að hún varð áhrifalaus, fékk náttúrudýrkun
Brandesar, sem var sprottin af raunspekistefnu Comtes,
sterkari byr.
„Det moderne Danmark“ er samstætt áframhald af „Danslc
Nationalkunst", og þó er hún á vissan hátt mótdráttur gegn
hugsjónum þeirrar bókar. Því eftir að Bukdahl hefur rann-
sakað sárahitann frá Dybböl-hæðum í verkum Hermans Bangs,
Karls Larsens og Pontoppidans — sárahitann, sem örvaði blóð-
rás náttúrustefnunnar (naturalismans), svo að maður afneit-
aði öllum trúarkendum og guðhræðslu, þá leitast hann við að
skýra hvernig þjóðartilfinningin smátt og smátt leysir úr læð-
ingi ný öfl, sem eru í andstöðu við rótleysi náttúrustefnunnar.
Arfurinn frá eldri tímum, sem maður hélt að væri orðinn að
dufti, tekur á ný að hafa áhrif á samtiðina og nútímann. Þessa
gætir mest hjá Johannesi V. Jensen, Knud Hjortö og Helge Bode,
sem eru aðaháðfangsefni ritsins. Allir þessir menn eiga rætur
í þjóðlegri gullaldarmenningu og almúgalífi. Og þeir umskapa
hver á sinn hátt og steypa saman bæði náttúrustefnu og róm-
antískuna i frjálslyndan nýmóðins skáldskap.