Eimreiðin - 01.04.1954, Síða 26

98
RÍKI OG KIRKJA
eimbeiðin
að fullum aðskilnaði rikis og kirkju. En hreyfingin steytti hvar-
vetna við þeim steini, er reyndist hellubjarg, að ekki var nokkur
leið að tryggja „frjálsum“ söfnuðum fjárhagsafkomu og fullt
öryggi, meðan „ríkið“ hélt öllu því, sem það hafði hremmt og
eigi vildi af hendi láta. Af þessum ástæðum —- þótt annað
mælti með — fengu menn brátt í sig beyg, sem hindraði frekari
átök í áttina til skilnaðarins. Það þótti vissast, sem í hendi var,
þótt naumt þætti skammtað, — og mun trúlegast vart blása byr-
legar nú á tímum fyrir slíka stefnu, með reyndar bættum kjör-
um að sumu leyti og að öðru leyti vaxandi ókjörum f}TÍr sjálf-
stæðar athafnir á þeim vettvangi. Og þó er ekki að vita! Síðasta
atrennan í þessu efni hér á landi mun hafa verið gerð, er ég
flutti á alþingi 1919 tillögu til þingsályktunar (þ. e. áskorun
til stjórnarinnar) um „undirbrining skilnaðar ríkis og kirkju“, og
voru meðflutningsmenn 10 aðrir neðrideildarþingmenn. Málið
fór til kirkjunefndar deildarinnar, og var samið um það allræki-
legt nefndarálit, sem meiri hluti nefndarinnar stóð að, og mun það
vera greinarbezta ritsmíðin, þótt nokkuð einhæf sé, sem um það
mál hefur birzt hér fyrr og síðar. Umræður urðu miklar um
málið í báðum deildum þingsins; það náði að vísu samþykki
í neðri deild, en var fellt í efri deild. Síðan hefur þessu ekki verið
hreyft á löggjafarþingi þjóðarinnar, að ég ætla. Verður því yfir-
leitt að ræða þessi mál hér hjá oss á grundvelli þjóðkirkjunnar,
eins og nú standa sakir.
Ákvæði stjórnarskrárinnar um kirkjuna eru, eins og ljóst má
vera, bindandi á báða bóga. Það opinbera, ríkisvaldið, er bundið
með þeim til viss framferðis gagnvart kirkjunni og athafna í
hennar þágu, og kirkjan og hennar fólk er bundið við að hlíta
því ástandi, meðan það gildir. En nú er þess að geta, að i viðbót
við greind höfuðákvæði stjórnlaganna er skeytt svofelldu fyrir-
mæli: „Breyta má þessu meS lögum“, þ. e. a. s. með einfaldn
lagasetningu, án þess að við þurfi að hafa þær vandasamari að-
ferðir, sem stjórnarskrárbreyting ella krefst, má ryðja þessu um
koll. Þetta er síðari tíma innskot, sem ekki var upphaflega i
stjórnarskránni. Og þessu geta menn unað bæði betur og verr,
eftir því, hvernig menn vilja snúast við þessum ákvæðum,
sem þannig geta verið tvíeggjuð, þótt sett hafi verið í lög til
þess að fullnægja öllu réttlæti, og ekki síður til hins, að þjóna