Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Qupperneq 71

KRISTÍN UNNSTEINSDÓTTIR
ANIMUS OG SKUGGI
HELGU KARLSDÓTTUR
Er í ævintýrum úr munnlegri geymd að finna fjársjóð sem á brýnt erindi við uppvaxandi
kynslóðir? Þessi spurning liggur að baki þeirrar greiningar á ævintýrinu Gullintönnu sem
hér fer á eftir. Látið er reyna á þá tilgátu að í Gullintönnu birtist skilningur á því flókna
ferli sem á sér stað þegar einstaklingurinn tekur út þroska og þróar sjálfsmynd sína. Grein-
ingarsálfræði Carls G. Jungs er beitt til aðfjalla um hvernigferli í dulvitundinni, sem áhrif
hafa á þroska mannsins, taka á sig mynd í ævintýrinu.
Greiningarsálfræðingar af skóla Carls G. Jungs (1875-1961) telja að goðsagnir og
ævintýri eigi uppruna sinn í dulvitundinni. Að þeirra áliti er það að þróa sjálfs-
mynd sína og ná þannig auknum þroska ekki síst fólgið í því að ná sambandi við
dulvitundina og gera sér grein fyrir henni. Greiningarsálfræðingar eru að þessu
leyti sammála sálkönnuðum sem kenna aðferðir sínar við Sigmund Freud (1856-
1939) enda var Jung eins og alkunna er um árabil lærisveinn Freuds þótt leiðir
þeirra skildu síðar.
Hér á eftir verður ráðið í ævintýrið Gullintönnu í ljósi greiningarsálfræði Carls G.
Jungs og sýnt fram á hvernig ferli í dulvitundinni, sem áhrif hafa á þroska manns-
ins, taka á sig mynd í ævintýrinu. Gera má því skóna að með svipaðri greiningu á
öðrum ævintýrum úr munnlegri geymd yrði niðurstaðan sú sama. í slíkum ævin-
týrum er því að öllum líkindum að finna mikinn lærdóm um sálarlíf mannsins,
lærdóm sem kynslóðirnar hafa miðlað hver fram af annarri.
Ævintýrið Gullintanna er sótt í smiðju Ástríðar Thorarensen (1895-1985) hús-
freyju á Móeiðarhvoli í Rangárþingi, en í kringum 1930 skráði hún eftir minni níu
ævintýri eftir Guðrúnu Arnbjörnsdóttur (1826-1911) húsfreyju á Flókastöðum í
Fljótshlíð. Handrit Ástríðar er að finna ljósritað í þjóðfræðasafni Stofnunar Árna
Magnússonar á íslandi (Ástríður Thorarensen [Um 1930]).
Þótt gengið sé út frá þeirri skoðun greiningarsálfræðinga að í hverju ævintýri
leynist sannleikur um eðli mannsins er ljóst að mismunandi sögumenn og konur
koma þessari vitneskju ekki allir jafn vel til skila. Þegar rýnt er í þau ævintýri sem
Ástríður skráði eftir Guðrúnu verður ljóst að þau bera það öll með sér að sögukona
og skrásetjari hafi búið yfir ríkri tilfinningu fyrir lifandi, listrænni og vel sagðri
frásögn.
Kenningum Jungs um einsömun og fornmyndir hefur oftsinnis verið beitt við
túlkun á goðsögnum og ævintýrum, en þær virðast með öllu óþekktar við túlkun á
íslenskum ævintýrum. Það er fróðlegt að sjá hvort og hvernig hugmyndir Jungs um
dulvitundina og leið mannsins til þroska koma að notum við að túlka ævintýri mælt
Uppeldi og menntun - Tímarit Kennaraháskóla fslands 7. árg. 1998
69