Uppeldi og menntun - 01.01.1998, Qupperneq 98

TÓBAKSREYKINGAR REYKVÍSKRA UNGMENNA
Athygli vekur enn fremur að jafn hátt hlutfall unglinga sem ekki reykti 14 ára
byrjar að reykja á aldrinum 15-17 ára úr hópi þeirra sem búa við skipandi og af-
skiptalausa uppeldishætti. Reykingum unglinga skipandi foreldra svipar þannig til
reykinga unglinga afskiptalausra foreldra í samanburði við þá sem búa við leiðandi
uppeldishætti. Þessi niðurstaða er áhugaverð þar sem Baumrind (1991a, 1991b) og
Lamborn og félagar (1991) komast að því að skipandi foreldrum gangi ásamt leið-
andi foreldrum hvað best að forða unglingum sínum frá vímuefnaneyslu. Þar sem
Baumrind og Lamborn og félagar tóku tóbak, áfengi og vímuefni saman í eina
vímuefnabreytu gæti þessi niðurstaða okkar bent til þess að áhrif ólíkra uppeldis-
hátta á reykingar unglinga séu ekki þau sömu og á áfengi og önnur vímuefni. Sú
spurning vaknar hvort unglingar skipandi foreldra hér á landi sýni með reykingum
sínum ákveðinn mótþróa gegn ráðríki foreldra sinna, mótþróa gegn lítt rökstudd-
um boðum og bönnum þeirra.
Auk þeirra uppeldishátta sem hér hefur verið greint frá var athugað hvort
tengsl kæmu fram á milli reykinga unglinga og þess hvort þeir töldu foreldra sína
viðurkenna þá sem persónur með því að virða skoðanir þeirra, tilfinningar og
athafnir (uppeldishátturinn viðurkenning). Þeir unglingar sem lýstu foreldrum
sínum sem jákvæðum að þessu leyti voru ólíklegri til að reykja en hinir. Þessi til-
hneiging kom fram bæði á meðal 14 ára unglinga og í hópi þeirra 17 ára unglinga
sem ekki reykti 14 ára, hvort sem foreldrar eða vinir þeirra reyktu eða ekki og óháð
uppeldisflokkunum fjórum.
Reykingar vina tengjast reykingum unglinganna sterkar en reykingar foreldra
við 14 ára aldur. Fjórtán ára unglingur, sem á náinn vin sem reykir, er mun líklegri
til að reykja en sá sem ekki á náinn vin sem reykir. Þessi niðurstaða um sterkari
tengsl reykinga vina en reykinga foreldra við reykingar unglinga er í samræmi við
niðurstöður margra rannsókna (Conrad o.fl. 1992, Biglan o.fl. 1995).
Öll sagan er þó ekki sögð. Þegar við fylgjum þeim 14 ára unglingum eftir sem
ekki reykja, kemur í ljós að reykingar vina þeirra við 14 ára aldur gefa ekki vís-
bendingu um hvort þeir hafi byrjað að reykja við 17 ára aldur. Ástæða þessa er
líklega sú að mjög fáir unglingar sem ekki reykja 14 ára eiga nána vini sem reykja.
Reykingar foreldra við 14 ára aldur unglinganna spá hins vegar fyrir um reykingar
unglinganna við 17 ára aldur. Sá 14 ára reyklausi unglingur, sem á foreldri sem
reykir er líklegri til að vera byrjaður að reykja við 17 ára aldur en sá sem á foreldri
sem ekki reykir. Þannig geta reykingar foreldra spáð betur fram í tímann um reyk-
ingar unglings en reykingar vina. Þessar niðurstöður virðast nýlunda í rannsóknum
á tengslum reykinga foreldra og vina við reykingar unglinga og eru þær því mikil-
vægt framlag til rannsókna á þessu sviði.
Ofangreindar niðurstöður gefa tilefni til nokkurra ályktana um forvarnarstarf. í
fyrsta lagi virðast áhrif vinahópsins vera bæði mikil og fljótvirk. Ef reyklaus
unglingur tengist hópi sem reykir eru miklar líkur á því að hann byrji sjálfur að
reykja og það mjög fljótlega. Oft reynist foreldrum erfitt að spyrna við fótum ef
unglingur þeirra er kominn í hóp unglinga sem reykir og það ætti að vera hvatning
til foreldra um að sinna forvarnarstarfi með tilteknum uppeldisháttum og hefja það
snemma á uppvaxtarárum barnsins. Niðurstöður okkar benda til þess að það geri
96