Tímarit lögfræðinga - 01.12.1999, Page 14

skilja að þeir eru ekki lítill hluti dómskerfisins. Það skiptir máli hvernig þeir
kynna dómskerfið með orðum og athöfnum sínum. Þeir hljóta því að vanda
málflutning sinn og láta dómstólana njóta sannmælis þegar þeir túlka málsmeð-
ferð þeirra og niðurstöður fyrir umbjóðendum sínum og opinberlega. Miklu
skiptir að samvinna og samskipti dómara og lögmanna meðan á meðferð máls
stendur sé hnökralaus og aðilar dómsmáls séu látnir fylgjast með því. Það getur
vissulega komið fyrir að lögmanni þyki nauðsynlegt að taka þátt í opinberri
umræðu um mál umbjóðanda síns fyrir eða jafnvel eftir dómsuppsögu, en
mikilvægt er að það sé gert í upplýsingaskyni og á málefnalegan hátt. Á íslandi,
sem líklega í öðrum löndum Evrópu, gildir ýmist skrifuð eða óskrifuð regla um
að lögmaður á ekki, meðan mál er til meðferðar dómstóla, að reyna að skapa
þau viðhorf hjá almenningi sem hann telur hagstæð sínum umbjóðanda. Mann-
réttindadómstóll Evrópu komst að þeirri niðurstöðu í máli Schöper v. Sviss 20.
maí 1998 að hegðun lögmanns hefði verið í andstöðu við mannréttindasáttmál-
ann þegar hann á blaðamannafundi, sem hann hafði sjálfur boðað til um mál
sem hann flutti fyrir dómi, beindi harðri ádeilu að dómurum þeim sem með
málið fóru. Sektir sem hann hlaut voru því ekki taldar brot á ákvæðum sátt-
málans. Mál á að flytja fyrir dómara en ekki almenningi og málefnaleg gagn-
rýni á dómsúrlausn á best heima í fagtímariti. Opinber umræða um mál fyrir
dómsuppsögu á engin áhrif að hafa á niðurstöðu þess hjá dómstólunum.
Það er venjuhelgað, a.m.k. í norrænum löndum, að dómarar tjái sig ekki um
dómsniðurstöðu, enda hafa þeir sagt álit sitt í dóminum sjálfum. Verður tæpast
um það deilt að þessi rótgróni siður á fullan rétt á sér. Þá hefur það verið út-
breidd skoðun að dómstólarnir eigi að kynna sig með niðurstöðu verka sinna.
Vissulega hlýtur þessi skoðun að hafa mikið til síns máls. En nægir hún í þjóð-
félagi nútímans? Kallar ekki upplýsingaþjóðfélag síðari ára á breytt vinnubrögð
og opnari og gegnsærri dómstóla? Verða ekki dómstólamir að vera við því bún-
ir að þeir og málsmeðferð þeirra sé skoðuð gagnrýnum augum, ekki eingöngu
annarra lögfræðinga heldur allra sem áhuga fá á dómsmálum? Niðurstaða máls
skipti hugsanlega ekki ein máli heldur einnig hvernig hún er fengin? Almenn-
ingur í lýðræðisþjóðfélagi eigi rétt á að fá að fylgjast með starfsemi dómstól-
anna og hver árangur verði af henni? Menn verða því að vera við því búnir að
það geti þurft að styrkja innviði dómstólanna með sérstöku tilliti til opinberrar
umræðu.
5. HVAÐ MÁ GERA TIL AÐ VIÐHALDA OG BÆTA ÍMYND
DÓMSTÓLA?
Hér að framan hafa verið leidd að því nokkur rök að dómstólar geti þurft að
bregðast við breyttri, aukinni og sumpart nýrri meðferð fjölmiðla svo þeir megi
viðhalda og bæta ímynd sína.
Talið hefur verið að þetta verði best gert með því að bæta dómskerfið og
málsmeðferðina. Á síðustu árum hafa sjónir manna þó einnig í auknum mæli
beinst að stjórnun dómstóla, ráðningu dómara og að sýnilegri hlutlægni þeirra
294