Morgunn - 01.06.1996, Blaðsíða 78

MORGUNN
Frankl bendir á að Evrópumanni finnist það dæmigert fyrir
bandaríska menningu að alltaf sé verið að skipa fólki að vera
hamingusamt (“be happy”). En það er ekki hægt að elta
hamingjuna uppi - hún fylgir í kjölfarið, segir hann. Menn
verða að hafa ástæðu til að vera hamingjusamir. Þegar tilefni
gefst verða menn ósjálfrátt hamingjusamir. Við komumst að
raun um, að maðurinn er ekki að eltast við hamingjuna heldur
að leita að ástæðu til að verða hamingjusamur, síðast en ekki
síst með því að finna þann hugsanlega tilgang, sem er fólginn
og blundandi í öllum kringumstæðum.
Svipuðu máli gegnir um annað sérmannlegt fyrirbrigði -
nefnilega hláturinn. Ef þig langar til að fá einhvern til að hlæja
verður þú að láta hann fá eitthvert aðhlátursefni, þ.e. þú
verður að segja honum brandara. Það er alls ekki hægt að fá
hann til að hlæja innilega með því að hvetja hann eða fá hann
til að hvetja sjálfan sig til að hlæja. Árangurinn yrði sá sami
eins og þegar fólk er hvatt til að segja „skyr“ fyrir framan
myndavélina og afraksturinn verður aðeins mynd af frosnum
andlitum með gervibrosi.
I lógóþerapíu er slík hegðun kölluð „ofurætlun“. Hún á
drjúgan þátt í vandamálum nútímafólks. I stað þess að gleyma
sjálfum sér með því að gefa sig allan, streitist fólk beinlínis við
að ná marki sínu, hvort sem er í tilfinningasamböndum, kynlífi
eða öðrum þáttum lífsins, og því meir sem það reynir, þeim
mun verr gengur. Það sem kallað er „nautnalögmál“ verður
fremur gleðispillir.
Þegar leit mannsins að tilgangi ber ávöxt veitir það honum
ekki aðeins hamingju heldur gerir honum líka kleift að kljást
við þjáninguna. Og hvað gerist ef leitin að tilgangi hefur engan
árangur borið? Það getur haft afdrifaríkar afleiðingar. Hvað
gerist til dæmis stundum á ystu þröm mannlegrar tilveru eins
og meðal stríðsfanga eða í einangrunarfangabúðum? Hermenn
hafa greint frá því að meðal stríðsfanga hafi komið upp
hegðunarmynstur sem þeir kölluðu sín á milli „uppgjafarveiki“
76