Ný saga - 01.01.1991, Qupperneq 20

Margrét Guðmimdsdóttir
hjört og blíð, mild og mjúk,
hrein og tær. Þetta eru þau
lýsingarorð sem Elka grípur
oftast til þegar hún lýsir fegurð
náttúrunnar. Pað er nánast eins
og hún sé að lýsa ósnortinni
stúlku, enda kvenkennir Elka
gjarnan náttúruna: „fagurt um
að litast í dag, sól í heiði og
Fjallkonan sviphrein mjög, hún
er nú þegar hálfbúin sparifötum
sínum.“9 Aðdráttarafl æsku-
stöðvanna var mest í birtu og
veðurblíðu: „Mig langar ekkert
í sveitina núna, hún er ekkert
skemmtileg núna blessuð í
sólskinsleysinu, vatnslöðrinu og
golunni.“'° Elka unni sveit sinni
og landi en hún hafði hins
vegar enga ást á sveitalífinu.
Hið „leiða og vitlausa hokur“",
föður hennar freistaði ekki en
það gerði menning bæjarins,
ekki síst fyrirlestrar og mynd-
listasýningar. Logn kallaði fram
fegurðartilfinningu en tryllingur
í veðrinu vakti henni ótta. Elku
var mjög annt um gróðurríkið.
Hún ræktaði pottablóm af
umhyggju og stundaði garðrækt
á leiðum ástvina í
kirkjugaröinum við Suðurgötu.
í augum Elku var Fjallkonan
fögur gróandi en ekki
harðhnjóskuleg.
Iifsafkoma landsmanna, land-
ið og hafið, búpeningur og
saltfiskur var undir góðu skapi
Fjallkonunnar kominn. Viðhorf
Elku til náttúrufegurðar voru
auðskilin og sennilega almenn.
Gróður lands og lista voru
samtengd i fegurðarvitund
hennar.
Alþýðukonur af sömu kyn-
slóð og Elka Bjömsdóttir nutu
yfirleitt ekki tilsagnar í dráttlist.
Hún 61 engu að síður þá von í
brjósti að læra eitthvað í
teikningu. Stefán Eiríksson
myndskeri rak heimaskóla í
Reykjavík og hafði að jafnaði
40-50 nemendur á hverjum
vetri. Haustið 1918 gekk þessi
37 ára gamla verkakona á fund
Stefáns og falaðist eftir námi í
teikningu.
Elka naut aldrei kennslu í
dráttlist, hvorki hjá Stefáni né
öðrum, sennilega borin von
verkakonu á fertugsaldri. Það
getur hins vegar verið hugnun
að sjá bestu draumana rætast í
öðrum. Hún fylgdist af lifandi
áhuga með þeim mönnum sem
helguðu sig myndlistinni á næstu
árum. Þannig reyndi þessi
alþýðukona að blása byr undir
vængi listamannsefnanna. Elka
kynntist nokkrum þeirra og
leggur til dálítið band í vefinn af
fyrstu sporum þeirra.
GENGIÐ Á YIT ÍS-
LENSKRAR NÁTTÚRU
Þeir sem ekki fá svalað löngun
sinni til náms, leggja stundum
ríkt á urn að þeirra nánustu fái
að njóta menntunar. Elka gerði
sér vonir um að bræður hennar
gætu lært „eitthvað nytsamt og
gott“.12 Árið 1918 hvatti hún
Hjört, yngsta bróður sinn, til að
læra eitthvert handverk. Hann
hugðist leita til meistara í
húsgagnasmíði, „þó ekki fyrr en
ég veit hvernig þér líst á þetta“,
skrifar hann systur sinni.1'
Það varð hins vegar að ráði,
sennilega fyrir áhrif Elku, að
Hjörtur hóf nám í myndskurði
hjá Ríkarði Jónssyni mynd-
höggvara. Hún sá listamannsefni
í bróður sínum. Iðnnám hafði
greitt mönnum veginn lil
myndlistarinnar, m.a. þeim
Einari Jónssyni og Ríkarði sem
báðir höfðu byrjað í
tréskurðinum. Það má jafnvel
kalla reglu, fremur en
undantekningu, að listamenn úr
alþýðustétt leggðu fyrir sig
iðnnám áður en þeir hófu
myndlistarnám.
í lok október 1918 hóf Hjörtur
nám og líkaði vel strax í
upphafi. Andrúmsloftið á
vinnustofu Rikarðs var líflegt og
skemmtilegt. Þangað komu
margir listamenn og kappræddu
um list. Á gelgjuárunum vandi
Halldór Laxness meðal annarra
komur sínar á útskurðarstofuna
og þar segist hann liafa lært að
rífast um list.”
Á fyrstu misserunum eignaðist
Hjörtur tvo góða félaga, þá Finn
bróður Ríkarðs og Ásmund
Sveinsson. Þeir voru í þann
mund að Ijúka iðnnámi, Finnur
í gullsmíði en Ásmundur í
myndskurði hjá Ríkarði. Báðir
hugðust sigla til frekara náms í
myndlist að hausti. Áður en
Hjörtur Björnsson v/ð myndskurö. Hann lést aö Vifilsstööum
1947 aðeins 46 ára.
Þaö getur hins vegar
veríö hugnun aö sjá
bestu draumana
rætast í öörum. Hún
fylgdist af lifandi
áhuga með þeim
mönnum sem
helguöu sig mynd-
listinni á næstu
árum.
iðnaðarmennirnir ungu hófu
leitina að landinu þar sem
myndlistin átti heima, gengu
þeir á vit íslenskrar náttúru.
Garparnir sem lögðu af stað
úr Reykjavík klukkan hálf sex
aðfaranótt 1. júlí árið 1919 voru
fjórir; Hjörtur, Ásmundur,
Finnur og bróðir hans Karl.
Ferðinni var heitið í „austurveg“
til Þingvalla, að Gullfossi og
Geysi og inn með Langjökli, ef
veður leyföi. Þeir vom tæpa
fjóra sólahringa í ferðinni og
báru sig hið fagmannlegasta að
öllu. Fyrstu nóttina gistu þeir
að Skálabrekku og á heim-
leiðinni í Konungshúsi á
Þingvölkim, rétt yfir lolá nóttina.
Þess utan gáfu þeir svefni lítinn
tíma, fengu sér aðeins smá lúra
undir beru lofti, en gengu þess
meira. Vatn var tekið úr ám
eða undan fönnum. Þegar
kuldinn svarf að tíndu þeir
kolviði og kyntu bál sér til hita.
Það vafðist jafnvel ekki fyrir
þeim að þvo af sér ferðarykið.
Félagarnir komu fram milli
Haukadals og Helludals um
sólaruppkomu. „Þar fengu þeir
18