Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 62

Ný saga - 01.01.1995, Qupperneq 62
Sigurður Gylfi Magnússon Ég er þeirrar skoðunarað frásagnir einstaklinga í sjálfsævisögum varpi nýju Ijósi á hlutverk kirkjunnar í lífi fólks og skýri dvínandi áhrif hennar í þjóðlífi 19. aldar sögunnar en sjónarmið fullorðinna. Sú teg- und heimilda sem einna líklegust er til að veita okkur nokkra innsýn í heim barna eru sjálfsævisögur.6 Það fer ekki á milli mála að sjálfsævisagan er mjög vandmeðfarin sagn- fræðileg heimild og hefur ýmsa annmarka. Má þar nefna að sjálfsævisögur eru gjarnan skrifaðar 40-60 árum eftir að atburðirnir áttu sér stað og að auki eru höfundar þeirra oft og tíðum einir til frásagnar. Af þessum sökum hafa margir sagnfræðingar sniðgengið sjálfs- ævisögur sem heimildir. Höfundur þessarar greinar er hins vegar þeirrar skoðunar að þær geti veitt okkur mikilvæga innsýn í hugarheim fólks á öllum aldri, fólks sem við hefðum að öðrum kosti lítil sem engin tök á að kynnast. Ef við treystum okkur til að nota sjálfsævi- sögur sem heimild og líta framhjá ýmsum annmörkum þeirra er ljóst að það er geysi- mikilvægt að freista þess að setja sig í spor þeirra sem voru að alast upp á íslandi á 19. öld.7 Nánast undantekningarlaust hafa sagn- fræðingar, sem rannsakað hafa sögu barna, fjallað um hlut þeirra í samfélaginu frá sjón- arhorni foreldranna eða þeirra stofnana sem þau hafa verið í tengslum við á þessu skeiði ævi sinnar. Þar er aftur upp á teningnum sú hugmynd að börn hafi ósjálfrátt brugðist við ólíklegustu aðstæðum á sama hátt og full- orðnir hafi kosið og gert ráð fyrir. Viðhorf barnanna sjálfra hafa því lítt eða ekki verið könnuð.8 Við höfum því þar til á allra síðustu árum lítið vitað um hvernig aðstæður á 19. öld höfðu áhrif á þroska og uppeldi barna. Pað er hins vegar mjög brýnt að gera tilraun til að komast að því hvernig þau brugðust við þeim aðstæðum sem mótuðu 19. öldina. Með því fæst mun fyllri skilningur á lífskjörum al- mennings á tímabilinu og að auki tækifæri til að meta til fullnustu áhrif stofnana eins og t.a.m. kirkjunnar. Ég er þeirrar skoðunar að frásagnir einstaklinga í sjálfsævisögum varpi nýju ljósi á hlutverk kirkjunnar í lífi fólks og skýri dvínandi áhrif hennar í þjóðlífi 19. aldar. Með öðrum orðum: Skipulegar rannsóknir á sjálfsævisögum, og þá sérstaklega þeim þátt- um sem tengjast lífi og sjónarmiðum barna, geta dregið fram í dagsljósið nýja mynd af lífi fólks á 19. öldinni. Fyrstu tíu æviárin Eitt af því sem einkenndi Iíf fólks allan þorra 19. aldar var óvenju mikill ungbarnadauði. Að auki var fólk mjög næmt fyrir nýjum sjúk- dómum sem bárust út hingað í kjölfar vax- andi samgangna við nágrannalöndin. Einnig leyndust í íslensku umhverfi margar slysa- gildrur, jafnt á sjó sem landi. Af þessum sök- um var dauðinn sífellt á næsta leiti. Börn fóru sannarlega ekki varhluta af þeirri reynslu og vöndust snemma að sjá á eftir vinum og vandamönnum í gröfina.'' Fjölmörg dærni má nefna þessu til sönnunar úr sjálfsævisögum og er óhætt að álykta að hin stöðuga návist dauðans hafi haft gífurleg áhrif á þroska og viðgang barna á fyrstu árum ævi þeirra. Við- varandi öryggisleysi var algengt meðal þeirra. Lárus J. Rist (f. 1879) gerir þessa tilfinn- ingu að umtalsefni í sjálfsævisögu sinni en hann hafði ungur misst móður sína. Ein af fyrstu minningum hans var einmitt tengd dauða móður hans þar sem hún lá á líkbörun- um. Faðir hans var tómthúsmaður á Akranesi og bjó með ungri systur sinni í mikilli fátækt: Þegar ekkert var til handa okkur að borða, grét Anna stundum, en það mátti enginn sjá, og geri ég því kannski illa að vera að segja frá því nú. Ég held, að hún hafi grát- ið mest vegna þess að þurfa að fara til hreppstjórans og biðja hann um hjálp.1" En föðursystir Lárusar var ekki sú eina sem hafði áhyggjur: Faðir minn stundaði sjóróðra af kappi, þó að veiðin væri rýr á þeim árum, og honum félli landvinnan betur. Þá var það stundum, að það greip mig kvíði fyrir því, að hann mundi drukkna, er ég vaknaði á morgnana og varð þess var, að hann var horfinn úr rúminu frá mér, og frétti, að hann hefði róið. Slysfarir og drukknanir voru þá svo tíðar, að sorgin fyllti svo gjörsamlega hugi fólksins, að vart var um annað rætt en slys- farir og afleiðingar þeirra. Að sjálfsögðu voru það dugnaðarmennirnir, sem völdust á sjóinn, en eftir sátu konurnar með börn- in og gamalmennin." Lífshlaup Lárusar er ágætt dæmi um hvernig reynt var á þanþolið í tilfinningum barna á 19. öldinni vegna óviðráðanlegra aðstæðna í um- 60
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Ný saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.