Ný saga - 01.01.1997, Side 37

Ný saga - 01.01.1997, Side 37
Hrefna Margrét Karlsdóttir „Vinnan göfgar...“ Fangavinna í tukthúsinu við Arnarhól í upphafi 19. aldar ITT ELSTA STEINHÚS REYKJAVÍKUR ■1 j sem nú hýsir hið virðulega Stjórnar- ráð á sér merkilega sögu. Það var upphaflega reist á árunum 1761-71 sem tukt- hús landsmanna og þar skyldi tukta til betr- unar þann fjölda fólks sem fór um landið með smáhnupli og án aðhalds af guðsótta og góðum siðum, landsins bestu mönnum til mikillar hrellingar. Starfsemi tukthússins gekk aldrei sem skyldi og 1813 var því lokað og fangar þeir sem inni sátu sendir í sína heimasveit. Þegar gluggað er í skjalabunka þá sem tilheyrðu tukthúsinu kemur í ljós að reynt hefur verið að halda föngum að ein- hvers konar vinnu. Stopular upplýsingar eru til um þessa starfsemi fram á fyrsta áratug síð- ustu aldar og það var ekki fyrr en 1807 sem skipuleg skráning á fangavinnu hófst. Sú skráning er nokkuð samfelld næstu árin, en eftir 1810 finnst hins vegar ekkert um fanga- vinnuna og gæti það einfaldlega stafað af pappírsskorti í landinu.1 Mönnum hefur lík- lega þótt pappírnum betur varið í önnur skrif. Grein þessi fjallar því fyrst og fremst um þau fáu ár þegar heimildir finnast um vinnu fanga í tuklhúsinu, en þær gefa allgóða mynd af starfseminni. í raun má líkja fangavinnunni við vinnu fólks á heimilum þess tíma. Fangar unnu úti- vinnu yfir sumarmánuðina, stunduðu róðra yfir vertíðarmánuðina og sinntu tóvinnu á vetrum. Leiga á heimilisfólki yrði líklega seint litin eðlilegum augum, en leiga á föngum gegn gjaldi skapaði ágætar aukatekjur fyrir tukthúsið. Reisulegasta hús bæjarins William Jackson Hooker steig á land í Reykjavík sumarið 1809 og lýsti því sem fyrir augu bar: Hvít reisuleg bygging, með borðlögðu þaki, var helsta kennileitið í þessu þorpi. Ég ályktaði að þetta væri bústaður land- stjórans en mér til mikillar furðu var mér tjáð að þetta væri vinnuhæli eður betrunar- hús. Þegar nær var komið reyndist húsið heldur ekki vera eins aðlaðandi og úr fjar- lægð.2 Vafalaust hefur tukthúsið litið vel út í augum útlendinga sem hingað komu. Reisulega hvíta steinhúsið sem stóð við Arnarhól hefur sést vel þegar menn lögðu að landi. Tilskipun konungs um byggingu tukthúss barst til íslands med vorskipum 1759. Þar skyldu menn afplána dóma og þar átti einnig að vista þá afbrotamenn sem biðu Brimar- hólmsvistar eða lífláts. Þetta var gert að beiðni ýmissa embættismanna í landinu sem töldu að hér væri verið að bæta úr brýnni þörf. Rekstrarfé skyldi vera sakeyrir1, jarð- Mynd 1. Fangelsið við Amarhól árið 1819. Fyrir framan húsið eru kálgarðarnir sem fangamir unnu við. 35
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.