Ný saga - 01.01.1997, Síða 46

Ný saga - 01.01.1997, Síða 46
Hrefna Margrét Karlsdóttir Mynd 14. Jörundur hunda- dagakonungur. Tukthúsið á Arnarhóli getur tæplega flokkast sem hefðbundinn Jetigarður". Markmiðið var að gera úr mönnum nýta þjóðfélagsþegna þeim sem eftir sátu hleypti Jörundur út, að einum undanskildum. Geir Vídalín biskup var mjög sérstæður. Hann var undantekningarlaust með sömu fangana í vinnu hjá sér. Geir var þekktur sök- um manngæsku sinnar og hefur hún örugg- lega haft áhrif á þessar leigur hans. Fangarnir voru kannski orðnir eins og hver önnur vinnuhjú hjá honum. Jón Jónsson, 26 ára gamall þjófur, var til dæmis í vinnu hjá honum frá febrúar til júníloka 1807 og svo aftur í september sama ár.58 í»að var óvanalegt að menn leigðu fanga svo langan samfelldan tíma. Fyrir utan embættismenn voru kaupmenn og faktorar annar stærsti leigjendahópurinn. Á árunum 1807-1809 leigðu 13 kaupmenn eða faktorar fanga í vinnu. Voru þeir leigðir allt frá einum degi upp í 32 daga sama árið. Úr þessum hópi voru tveir einstaklingar dug- legastir við að leigja fanga, kaupmennirnir Westy Petreus og Gísli Símonarson. Einnig voru iðnaðarmenn eða handverksmenn dug- legir við að leigja sér fanga. Scheel bakari var þeirra duglegastur, en einnig má nefna Beck söðlasmið, Sörensen skósmið og Malm- quist beyki. Fangar voru einnig nokkrum sinnum sendir í vinnu í „Smiðjuna“.59 Fað vill svo til að heimili og að öllum líkindum verk- stæði Jóhannesar Zoéga, glerskera bæjarins, var nefnt „Smiðjan" og það kemur því alveg til álita að um vinnu hjá honum hafi verið að ræða.“ Ekki er þó hægt að staðfesta það því engir reikningar finnast á móti. Fáir bændur nýttu sér þessa þjónustu. Þrír þeirra, búendur á jörðunum Hlíðarhúsum, Rauðará og Landakoti leigðu þó fanga og tveir húsmenn fylltu einnig þennan hóp, ann- ar búsettur í Dúkskoti en hinn í Þingholti.61 Jörundur hundadagakonungur á reyndar metið í fangaleigu árið 1809 og vekur það nokkra furðu þar sem allir fangarnir nema einn höfðu hlotið náðun. Skráðir voru á Jör- und 52 vinnudagar sem Jón Jónsson frá Ara- koti vann. Jón hafði fyrr á árinu hlotiö dóm fyrir lausagöngu og þjófnað. Hins vegar voru tveir fangar skrifaðir í vinnuskýrslur þetta sumar. Sigfús Jónsson sem hafði verið dæmd- ur í ævilanga þrælkun gætti eykja allt sumar- ið.62 Vinnudagar það árið voru 118, þar af skrifast 52 dagar á Jörund og 11 á Savignac, félaga hans. Eins og áður hefur verið minnst á var hér um leigu að ræða og samkvæmt reikningum fyrir fangaleigu sem ráðsmaður hélt lítur út fyrir að gert hafi verið upp í lok hvers árs. Á einstaka stað hafa leigutakar kvittað undir um að útreikningar séu réttir. Fyrr hefur verið greint frá að kynin unnu mismunandi vinnu. Leigan var einnig mis- munandi, greitt var meira fyrir karla en kon- ur og upphæðin var breytileg eftir árstímum. Erfitt er að greina þessa skiptingu fyrir árið 1807, en þá virðist leigan yfir sumarmánuðina vera 24 sk. á dag fyrir karlmann og 16 sk. fyr- ir konu. Einstaka sinnum greiðast 16 sk. fyrir karlmann yfir sumartímann, en það er sjald- gæft. í október eða nóvember var greiðslan komin niður í 16 sk. fyrir karlfanga, en engin kona finnst á reikningunum fyrir þennan tíma.63 Árið 1808 voru greiðslur svipaðar og árið á undan. Yfir vetrarmánuðina greiðast þá 16 sk. fyrir karlinn, en 12 sk. fyrir konuna. Sumarleigan hófst í apríl og lauk í október.M Stundum hófst sumarleigan ekki fyrr en í maí og virðist það hafa farið eftir því hver átti í hlut. Árið 1808 greiddi Trampe sumarleigu fyrir aprfl, en Frydensberg greiddi vetrarleigu á sama tíma. Árið 1809 var leiga óbreytt og fyrirkomulagið virðist hafa verið það sama og árin á undan. í eitt skipti voru greiddir 32 sk. á dag fyrir karlfanga og kom sú greiðsla úr jarðabókarsjóði.65 Þetta var flutningur á póst- kassa til Hafnarfjarðar. Þótt reikningar séu gloppóttir og mikið vanti inn í þá virðist það sem á undan hefur verið rakið vera það fyrir- komulag sem viðgekkst. Það er því ekki rétt hjá Birni Þórðarsyni þegar hann heldur því fram að kaupið eða leiga fyrir karlfanga hafi hæst verið 20 sk. síðari árin.66 Dæmin sýna annað. Aðeins finnst eitt dæmi um að fangi hafi einungis unið fyrir fæði og var þá ekki greidd leiga fyrir hann. Brynjólfur Sigurðsson dóm- kirkjuprestur tók Þorgerði Helgadóttur, sauðaþjóf, í vinnu frá maí og fram í júlí 1807 og var það upp á „kost“.67 Tekið var fyrir alla leigu á föngum í október 1809 í þeim reglum sem Magnús Stephensen samdi, af ótta við strok, og virðist sú regla hafa verið haldin.68 44
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.