Ný saga - 01.01.1997, Síða 60

Ný saga - 01.01.1997, Síða 60
Gunnar F. Guðmundsson Mynd 2. Bændur reiða fram tiund við kirkjuhöfðingja. er fyrningar af matvælum og heyjum að vori, þurfti ekki heldur að tíunda.7 Loks var tekið fram að goðorð væru ekki tíundarskyld, enda fólu þau í sér vald og mannaforráð fremur en áþreifanlega eign.8 í Grágás er ekki gert ráð fyrir að aðrir séu undanþegnir tíund en þeir sem áttu minna en 60 álnir (hálft kýrverð). Þó var þeim einnig hlíft, er höfðu ómaga á fram- færi sínu, ef fé þeirra var undir eignamörkum þingfararkaupsbænda.9 Áður en bændur og aðrir lögskilamenn héldu til samkomunnar hafa þeir flestir verið búnir að reikna út upphæð tíundar samkvæmt þeim leiðbeiningum sem gefnar voru í tíund- arlögunum. Viðmiðunarreglan var sú að sá sem átti 600 álnir vaðmáls skuldlausar (fimm kúgildi) skyldi gefa sex álnir (það er 1 %) í tí- und. Auk eiðtökunnar áttu hreppsmennirnir fimm að skipta tíund bænda í fjóra hluta, milli biskups, sóknarkirkju, presta og þurfamanna, og segja til um hver ætti að taka við hverjum þeirra. Tíund, sem var minni en sex álnir vað- máls, var þó ekki skipt heldur rann hún öll á einn stað, til fátækra. Flestum hlaut að vera kunnugt um hver væri viðtakandi kirkju- og preststíundar því að biskup hafði þegar ákveðið tíundarumdæmi hverrar kirkju og þess prests sem þar þjónaði. En um þurfa- mannatíundina gegndi öðru máli. Hún fór ýmist beint til fátækra, sem reyndu að hokra að búi sínu, eða var greidd til bænda, sem höfðu hreppsómaga tímabundið á framfærslu sinni. Hreppsmennirnir fimm áttu sérhvert haust að jafna tíundinni réttvíslega niður á þurfamenn og húsbændur þeirra.10 í kristinna laga þætti Grágásar var ákvæði um að biskup skyldi segja að kirkjusóknum hver ætti að taka við fjórðungi hans.11 Fljót- lega mun hafa komist á sú venja að kirkju- bóndi eða sóknarprestur tæki við biskupstí- und ásamt kirkju- og preststíund. í skipan frá Árna biskupi Porlákssyni (1269-98) var mælt svo fyrir að hver prestur skyldi hafa vitneskju um upphæð biskupstíundar og halda henni aðgreindri frá kirkjutíundinni. Jafnframt átti prestur að fylgjast með því frá ári til árs hversu mikið var greitt í biskupstíund hverju sinni í þingunum (prestaköllum) og láta bisk- up vita þegar hann ætti þar leið um.12 í ann- arri skipan, frá 1396, kemur fram að kirkju- bóndi og prestur áttu síðan að afhenda pró- fasti tíundina eða öðrum þeim sem til þess var skipaður í umboði biskups.13 Með þessu ná- kvæma eftirlitskerfi gat biskup bæði haft góða yfirsýn um tíundartekjur sínar og um leið gengið úr skugga um hvort hann hefði fengið þær að fullu greiddar. Hver skattskyldur hreppsbúi bar ábyrgð á því að tíund hans kæmist til skila. Hann vissi einnig að gjaldmiðill tíundar var mismunandi eftir þörfum viðtakanda: Tíund þurfamanna átti að vera í vaðmálum eða vararfeldum, ull eða gærum, mat eða kvikfé, öðru en hrossum. Biskup skyldi fá vaðmál eða vararfeldi, lamb- gærur, gull eða brennt silfur. Prestum var ætl- uð sams konar greiðsla og biskupi, en til kirkjuþurfta skyldi gjalda í vaxi eða viði, í reykelsi, tjöru eða nýjum léreftum. Heimilt var þó að greiða kirkjutíund einvörðungu í vaðmálum. Með vaxandi sjávarútvegi á 14. öld varð fiskur löglegur gjaldmiðill og þeim mun eftirsóttari sem hann hækkaði í verði í hlutfalli við landbúnaðarvörur. í Vestmanna- eyjum komst á sú regla þegar á síðasta fjórð- ungi 13. aldar að greiða tíunda hvern fisk í prests- og kirkjutíund. Pað mun líklega hafa gerst að norskri fyrirmynd því að um líkt leyti (31. júlí 1280) gaf Árni biskup Porláksson klaustri heilags Mikjáls í Björgvin eyjarnar.14 Fljótlega eftir að haustsamkomunni lauk fóru bændur eða vinnumenn þeirra af stað með þurfamannatíundina og komu henni til 58
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.