Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 60

Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 60
Gunnar F. Guðmundsson Mynd 2. Bændur reiða fram tiund við kirkjuhöfðingja. er fyrningar af matvælum og heyjum að vori, þurfti ekki heldur að tíunda.7 Loks var tekið fram að goðorð væru ekki tíundarskyld, enda fólu þau í sér vald og mannaforráð fremur en áþreifanlega eign.8 í Grágás er ekki gert ráð fyrir að aðrir séu undanþegnir tíund en þeir sem áttu minna en 60 álnir (hálft kýrverð). Þó var þeim einnig hlíft, er höfðu ómaga á fram- færi sínu, ef fé þeirra var undir eignamörkum þingfararkaupsbænda.9 Áður en bændur og aðrir lögskilamenn héldu til samkomunnar hafa þeir flestir verið búnir að reikna út upphæð tíundar samkvæmt þeim leiðbeiningum sem gefnar voru í tíund- arlögunum. Viðmiðunarreglan var sú að sá sem átti 600 álnir vaðmáls skuldlausar (fimm kúgildi) skyldi gefa sex álnir (það er 1 %) í tí- und. Auk eiðtökunnar áttu hreppsmennirnir fimm að skipta tíund bænda í fjóra hluta, milli biskups, sóknarkirkju, presta og þurfamanna, og segja til um hver ætti að taka við hverjum þeirra. Tíund, sem var minni en sex álnir vað- máls, var þó ekki skipt heldur rann hún öll á einn stað, til fátækra. Flestum hlaut að vera kunnugt um hver væri viðtakandi kirkju- og preststíundar því að biskup hafði þegar ákveðið tíundarumdæmi hverrar kirkju og þess prests sem þar þjónaði. En um þurfa- mannatíundina gegndi öðru máli. Hún fór ýmist beint til fátækra, sem reyndu að hokra að búi sínu, eða var greidd til bænda, sem höfðu hreppsómaga tímabundið á framfærslu sinni. Hreppsmennirnir fimm áttu sérhvert haust að jafna tíundinni réttvíslega niður á þurfamenn og húsbændur þeirra.10 í kristinna laga þætti Grágásar var ákvæði um að biskup skyldi segja að kirkjusóknum hver ætti að taka við fjórðungi hans.11 Fljót- lega mun hafa komist á sú venja að kirkju- bóndi eða sóknarprestur tæki við biskupstí- und ásamt kirkju- og preststíund. í skipan frá Árna biskupi Porlákssyni (1269-98) var mælt svo fyrir að hver prestur skyldi hafa vitneskju um upphæð biskupstíundar og halda henni aðgreindri frá kirkjutíundinni. Jafnframt átti prestur að fylgjast með því frá ári til árs hversu mikið var greitt í biskupstíund hverju sinni í þingunum (prestaköllum) og láta bisk- up vita þegar hann ætti þar leið um.12 í ann- arri skipan, frá 1396, kemur fram að kirkju- bóndi og prestur áttu síðan að afhenda pró- fasti tíundina eða öðrum þeim sem til þess var skipaður í umboði biskups.13 Með þessu ná- kvæma eftirlitskerfi gat biskup bæði haft góða yfirsýn um tíundartekjur sínar og um leið gengið úr skugga um hvort hann hefði fengið þær að fullu greiddar. Hver skattskyldur hreppsbúi bar ábyrgð á því að tíund hans kæmist til skila. Hann vissi einnig að gjaldmiðill tíundar var mismunandi eftir þörfum viðtakanda: Tíund þurfamanna átti að vera í vaðmálum eða vararfeldum, ull eða gærum, mat eða kvikfé, öðru en hrossum. Biskup skyldi fá vaðmál eða vararfeldi, lamb- gærur, gull eða brennt silfur. Prestum var ætl- uð sams konar greiðsla og biskupi, en til kirkjuþurfta skyldi gjalda í vaxi eða viði, í reykelsi, tjöru eða nýjum léreftum. Heimilt var þó að greiða kirkjutíund einvörðungu í vaðmálum. Með vaxandi sjávarútvegi á 14. öld varð fiskur löglegur gjaldmiðill og þeim mun eftirsóttari sem hann hækkaði í verði í hlutfalli við landbúnaðarvörur. í Vestmanna- eyjum komst á sú regla þegar á síðasta fjórð- ungi 13. aldar að greiða tíunda hvern fisk í prests- og kirkjutíund. Pað mun líklega hafa gerst að norskri fyrirmynd því að um líkt leyti (31. júlí 1280) gaf Árni biskup Porláksson klaustri heilags Mikjáls í Björgvin eyjarnar.14 Fljótlega eftir að haustsamkomunni lauk fóru bændur eða vinnumenn þeirra af stað með þurfamannatíundina og komu henni til 58
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Ný saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.