Ný saga - 01.01.1997, Side 61

Ný saga - 01.01.1997, Side 61
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? skila í síðasta lagi á Marteinsmessu (11. nóv- ember). Hinar tíundirnar þrjár mátti afhenda síðar og þá með þeim formlega hætti sem lög mæltu fyrir um: „Sá er tíund skal leysa af hendi, hann skal gjalda þar í túni fyrir karl- durum [aðaldyrum á skála] á kirkjubænum hinn fimmta dag viku er fjórar vikur eru af sumri.“15 Þá var lokið reikningsskilum við guð og þjóna hans fram að næstu misserum. Sérkenni íslenskrar tíundar Tíundin íslenska var ekki að öllu leyti í sam- ræmi við kirkjulög. Venja var að skipta tíund- arskyldum tekjum í þrennt. Fyrst kom „stóra tíund“ sem svo nefndist, en hún var greidd af ávexti jarðar eins og korni og heyfeng og einnig hvers kyns rjáaldinum. í öðru lagi voru óbein verðmæti jarðar, það er kvikfé og af- urðir þess (mjólk, ostur, ull o.s.frv.). Síðust kom sú tíund sem krafist var af iðju manna og athafnasemi eða launatekjum eins og nú væri eðlilegast að segja. Arðlausir hlutir og villt dýr voru ekki tíundarskyld.16 Hér á landi voru allar eignir taldar fram til skatts, meira að segja hvalreki, þó að ekki ætti aðra skepnu til líundar að telja en þá „er gengur undir hirðis- stafinn“.17 En þar fóru íslendingar að dæmi Norðmanna og gátu, ef svo bar undir, vísað í kristinrétt sjálfs erkibiskups, Jóns rauða, sem krafðist tíundar af hvölum, selum og „alls konar fiskatíund“.18 Annað sérkenni íslensku tíundarinnar hef- ur áður verið nefnt: Hún var, að minnsta kosti að formi til, eignaskattur. Þess vegna þurfti að meta allar jarðeignir í landinu í kjölfar líund- arlaganna, og mun dýrleiki flestra jarða hafa haldisl lítið breyttur öldum saman þótt ekki væri hann alltaf í samræmi við raunvirði þeirra.19 Engar traustar heimildir eru til um hvernig jarðir voru metnar í öndverðu. Þegar Páll Vídalín var að taka saman matsreglur við upphaf jarðabókarverksins snemma á 18. öld, miðaði hann við að dýrleikinn færi eftir fóð- urgildi jarðar og þeim verðmætum sem hlunnindi hennar gæfu af sér í meðalári. Matsverðið skyldi þannig vera ákveðið hlut- fall af afrakstri eignarinnar.2" Ef svipuðum reglum var fylgt á öldum áður, má segja að eignatíundin hafi ekki verið annað en óbeinn tekjuskattur. Hún hafði aukinheldur mikil- vægan kost. Afrakstur búsins gat verið sveiflukenndur eftir árferði og af öðrum ástæðum sem ekki voru í mannlegu valdi. En eignin var fastari stærð, og með því að miða við hana var unnt að jafna út slíkar sveiflur og tryggja það að kirkjur og prestar, biskupar og þurfamenn fengju nokkurn veginn vísan eyri í tíund ár hvert. Utfærsla tíundarinnar hér á landi var ann- ars varla nokkuð til að amast við. Heilagur Tómas frá Akvínó, einn af höfuðspekingum kirkjunnar, bað viðmælendur sína að minnast þess að mestu varðaði tilgangur tíundarinnar og sagði ekkert athugavert við það þótt hún væri sniðin eftir aðstæðum í hverju landi. Þar skyldi aðeins varast að gjalda guði ránsfeng, okurfé og aðra illa fengna hluti.21 En þetta var einmitt það sem Islendingar voru sakaðir um. Á alþingi sumarið 1281 reyndi fulltrúi kon- ungs, herra Loðinn, að fá þingheim til að samþykkja nýja lögbók en mætti harðri and- spyrnu Árna biskups Þorlákssonar og fleiri landsmanna. Þá hélt Loðinn ræðu þar sem hann sagði meðal annars: En hvað má hærra okur vera en tíundar- Mynd 3. Skálholtsstaður. 59
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.