Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 61

Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 61
Guði til þægðar eða höfðingjum í hag? skila í síðasta lagi á Marteinsmessu (11. nóv- ember). Hinar tíundirnar þrjár mátti afhenda síðar og þá með þeim formlega hætti sem lög mæltu fyrir um: „Sá er tíund skal leysa af hendi, hann skal gjalda þar í túni fyrir karl- durum [aðaldyrum á skála] á kirkjubænum hinn fimmta dag viku er fjórar vikur eru af sumri.“15 Þá var lokið reikningsskilum við guð og þjóna hans fram að næstu misserum. Sérkenni íslenskrar tíundar Tíundin íslenska var ekki að öllu leyti í sam- ræmi við kirkjulög. Venja var að skipta tíund- arskyldum tekjum í þrennt. Fyrst kom „stóra tíund“ sem svo nefndist, en hún var greidd af ávexti jarðar eins og korni og heyfeng og einnig hvers kyns rjáaldinum. í öðru lagi voru óbein verðmæti jarðar, það er kvikfé og af- urðir þess (mjólk, ostur, ull o.s.frv.). Síðust kom sú tíund sem krafist var af iðju manna og athafnasemi eða launatekjum eins og nú væri eðlilegast að segja. Arðlausir hlutir og villt dýr voru ekki tíundarskyld.16 Hér á landi voru allar eignir taldar fram til skatts, meira að segja hvalreki, þó að ekki ætti aðra skepnu til líundar að telja en þá „er gengur undir hirðis- stafinn“.17 En þar fóru íslendingar að dæmi Norðmanna og gátu, ef svo bar undir, vísað í kristinrétt sjálfs erkibiskups, Jóns rauða, sem krafðist tíundar af hvölum, selum og „alls konar fiskatíund“.18 Annað sérkenni íslensku tíundarinnar hef- ur áður verið nefnt: Hún var, að minnsta kosti að formi til, eignaskattur. Þess vegna þurfti að meta allar jarðeignir í landinu í kjölfar líund- arlaganna, og mun dýrleiki flestra jarða hafa haldisl lítið breyttur öldum saman þótt ekki væri hann alltaf í samræmi við raunvirði þeirra.19 Engar traustar heimildir eru til um hvernig jarðir voru metnar í öndverðu. Þegar Páll Vídalín var að taka saman matsreglur við upphaf jarðabókarverksins snemma á 18. öld, miðaði hann við að dýrleikinn færi eftir fóð- urgildi jarðar og þeim verðmætum sem hlunnindi hennar gæfu af sér í meðalári. Matsverðið skyldi þannig vera ákveðið hlut- fall af afrakstri eignarinnar.2" Ef svipuðum reglum var fylgt á öldum áður, má segja að eignatíundin hafi ekki verið annað en óbeinn tekjuskattur. Hún hafði aukinheldur mikil- vægan kost. Afrakstur búsins gat verið sveiflukenndur eftir árferði og af öðrum ástæðum sem ekki voru í mannlegu valdi. En eignin var fastari stærð, og með því að miða við hana var unnt að jafna út slíkar sveiflur og tryggja það að kirkjur og prestar, biskupar og þurfamenn fengju nokkurn veginn vísan eyri í tíund ár hvert. Utfærsla tíundarinnar hér á landi var ann- ars varla nokkuð til að amast við. Heilagur Tómas frá Akvínó, einn af höfuðspekingum kirkjunnar, bað viðmælendur sína að minnast þess að mestu varðaði tilgangur tíundarinnar og sagði ekkert athugavert við það þótt hún væri sniðin eftir aðstæðum í hverju landi. Þar skyldi aðeins varast að gjalda guði ránsfeng, okurfé og aðra illa fengna hluti.21 En þetta var einmitt það sem Islendingar voru sakaðir um. Á alþingi sumarið 1281 reyndi fulltrúi kon- ungs, herra Loðinn, að fá þingheim til að samþykkja nýja lögbók en mætti harðri and- spyrnu Árna biskups Þorlákssonar og fleiri landsmanna. Þá hélt Loðinn ræðu þar sem hann sagði meðal annars: En hvað má hærra okur vera en tíundar- Mynd 3. Skálholtsstaður. 59
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116

x

Ný saga

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.