Ný saga - 01.01.1997, Síða 68

Ný saga - 01.01.1997, Síða 68
Sigríður Matthíasdóttir Mynd 3. Tomas Garrigue Masaryk (1850-1937), fyrsti forseti lýðveldisins Tékkóslóvakfu. Hann vildi sannfæra þjóð sína um að hún stæði vestrænum lýöræðisþjóöum hvergi að baki. © e f d) i á> 11 0 ö t) nt e n. Urtunttn unt fcaní iáriftrn. »>«■) D a i « r f n. X« Urgi(«u»n ■« »n 3«« trr ft.rjíjr m ícfmtu V t . *. 3* «—'!«•• kr. ■«• U.t.r 1»3«. Mynd 4. Titilsíða frumútgáfu bókar Palackýs, Geschichte von Böhmen, sem kom út í Prag 1836. 'S? V Mynd 5. Frantisek Palacký, þekktasti sagnaritari Tékka á 19. öld. Tomas Masaryk sótti hugmyndir sínar að miklu leyti til hans. heimspekingurinn Tomas Masaryk (1850- 1937).6 Masaryk var einn helsti baráttumað- urinn fyrir stofnun ríkisins Tékkóslóvakíu árið 1918 og síðan forseti landsins til 1935. í ritum sínum vísaði Masaryk ævinlega til gull- aldar hinnar tékknesku þjóðar, rétt eins og þjóðernissinnaðir menntamenn íslenskir, en hugmyndin um gullöld er alþekkt fyrirbæri í þjóðernisgoðsögnum. í þjóðernishugmynd- um Tékka er litið á tímabil hinna svokölluðu húsíta sem gullöld tékkneskrar þjóðar en þeir eru kenndir við siðskiptafrömuðinn Jan Hus sem barðist fyrir endurbótum á kaþólsku kirkjunni en var brenndur á báli fyrir það árið 1415.7 í þjóðernispólitískum skrifum sínum leit- aðist Tomas Masaryk stöðugt við að sýna fram á hvernig Tékkar hefðu á tíma húsít- anna ekki einungis staðið öðrum þjóðum framar í trúarlegum efnum. f>eir hefðu ekki síður verið persónugervingar hugmynda á borð við frelsi mannsins, jafnrétti allra manna og bræðralag eða með öðrum orðum, frum- herjar á sviði þeirra hugmynda sem einkenna stjórnarfyrirkomulag Vesturlanda nútímans. Að áliti Masaryks voru Tékkar frumkvöðlar á þessu sviði allt til ársins 1620 er þeir biðu lægri hlut í hinni svokölluðu orustu við Hvíta- fjall.8 Þá biðu tékkneskir aðalsmenn ósigur fyrir Habsborgurum og hefur árið 1620 svip- aða stöðu í þjóðernisgoðsögn Tékka og árið 1262 í íslenskri þjóðernisgoðsögn. f»að mark- ar endalok gullaldarinnar og upphaf hnignun- artímabilsins sem fylgdi erlendum yfirráðum.9 Skrif Masaryks eru þannig mjög gott dæmi um hvernig þjóðernisgoðsagnir voru skapað- ar og hvernig unnið var að því að móta sjálfs- mynd hinna smærri Evrópuþjóða á borð við Tékka og íslendinga sem vildu stofna lýðræð- isleg þjóðríki en skorti að mörgu leyti þær hefðir og þá sögulegu þróun sem slíkt stjórn- arfyrirkomulag var sprottið af. Þessi skrif sýna vel aðferð menntamanns sem vildi að þjóð hans tæki upp nútímalega stjórnarhætti og stofnaði nútíma þjóðríki en fann um leið fyrir vanmætti hennar gagnvart þeirri hug- myndafræði og þeim þjóðfélagsaðstæðum sem þetta tvennt varð til úr. Masaryk er í raun að segja þetta: f*að getur vel verið að það sé útbreidd skoðun að hugmyndir um frelsi ein- staklingsins eða jafnrétti allra manna hafi fyrst orðið til í Englandi eða í Frakklandi með frönsku byltingunni en það byggist á van- þekkingu og misskilningi. Þessar hugmyndir eiga í raun uppruna sinn hér hjá okkur og ekki nóg með það, þær eru óafmáanlegur þáttur í tékkneskri þjóðarsál. Það sem sögu- lega hefur komið í veg fyrir að lýðræði Tékka frá því á miðöldum fengi að þróast hafa verið erlend yfirráð, þ.e. drottnun þýskrar yfirstétt- ar. Með þessu vildi Masaryk að sjálfsögðu sýna fram á að Tékkar ættu óumdeilanlegan rétt á að teljast til nútíma lýðræðisþjóða um leið og hann vildi sannfæra þjóð sína um að hún stæði þessum sömu lýðræðisþjóðum hvergi að baki, þvert á móti væri hún þeim í raun miklu fremri.10 íslenskir menntamenn brugðust á margan hátt líkt við nútímanum og Tomas Masaryk. Aðferð þeirra við að gera nútímaþjóð úr ís- lendingum, byggja upp íslenska sjálfsmynd og um leið að sýna fram á nauðsynina á frelsi og sjálfstæði íslensku þjóðarinnar svipar til þeirr- ar leiðar sem Masaryk fór í sínum ritum. Hug- myndafræðingum íslenskrar þjóðernishyggju 66
Síða 1
Síða 2
Síða 3
Síða 4
Síða 5
Síða 6
Síða 7
Síða 8
Síða 9
Síða 10
Síða 11
Síða 12
Síða 13
Síða 14
Síða 15
Síða 16
Síða 17
Síða 18
Síða 19
Síða 20
Síða 21
Síða 22
Síða 23
Síða 24
Síða 25
Síða 26
Síða 27
Síða 28
Síða 29
Síða 30
Síða 31
Síða 32
Síða 33
Síða 34
Síða 35
Síða 36
Síða 37
Síða 38
Síða 39
Síða 40
Síða 41
Síða 42
Síða 43
Síða 44
Síða 45
Síða 46
Síða 47
Síða 48
Síða 49
Síða 50
Síða 51
Síða 52
Síða 53
Síða 54
Síða 55
Síða 56
Síða 57
Síða 58
Síða 59
Síða 60
Síða 61
Síða 62
Síða 63
Síða 64
Síða 65
Síða 66
Síða 67
Síða 68
Síða 69
Síða 70
Síða 71
Síða 72
Síða 73
Síða 74
Síða 75
Síða 76
Síða 77
Síða 78
Síða 79
Síða 80
Síða 81
Síða 82
Síða 83
Síða 84
Síða 85
Síða 86
Síða 87
Síða 88
Síða 89
Síða 90
Síða 91
Síða 92
Síða 93
Síða 94
Síða 95
Síða 96
Síða 97
Síða 98
Síða 99
Síða 100
Síða 101
Síða 102
Síða 103
Síða 104
Síða 105
Síða 106
Síða 107
Síða 108
Síða 109
Síða 110
Síða 111
Síða 112
Síða 113
Síða 114
Síða 115
Síða 116

x

Ný saga

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.