Ný saga - 01.01.1997, Side 80

Ný saga - 01.01.1997, Side 80
Jón Viðar Sigurðsson Við lestur Sturlunga sögu og annarra samtímasagna er ekki að sjá að konur, hvorki giftar né ógiftar, hafi mótmælt því að menn legðu þær í rekkju fremst að hugsa um sína eigin virðingu þegar hann gengst í málið. Geti hann unnið það eða leyst á þann veg að allir deiluaðilar uni vel við sitt þá eykst heiður hans. Jón var, eins og kunnugt er, valdamesti höfðingi síns tíma. Líkurnar á að hann hefði getað knúið þá Vatnsfirðinga til undirgefni í þessu máli voru ekki miklar. Vatnsfirðingar og Sturlungar voru væntanlega bandamenn, annars verður erfitt að skýra samvinnu þessara tveggja goðaætta í tengslum við ránið á Hallgerði og Valgerði. Jón hefði því orðið að berjast við tvo goða. I pólitískum átökum Sturlungaaldar, og reyndar allrar þjóðveldisaldar, heyrir það til undantekninga að konur afli sér stuðnings- manna meðal goða. Stjórnmál voru fyrst og fremst starf karla; hitt var svo annað mál hvort konur gætu haft áhrif á ákvarðanir þeirra.31 Þær konur sem gátu tekið beinan þátt í stjórnmálum tímabilsins voru oftast ekkjur. Jórunn auðga var „í þingi með“ Magnúsi Guðmundarsyni,32 og það sama er að segja um konur sem mynduðu vináttu- bönd; þær voru iðulega ekkjur. Hallgerður gat valið á milli þess að vera í ótryggu sambandi með Páli, sem hún virðist elska, eða búa með manni sínum, sem var bróðir goða, og njóta stuðnings Jóns Lofts- sonar, sem var valdamesti maður landsins. Valið var ekki erfitt. Hún valdi mann sinn og vináttu Jóns Loftssonar án tillits til tilfinninga sinna. Hallgerður er óskammfeilin og stekkur á milli manna eftir valdastöðu þeirra; hún er hálfgerður tækifærissinni sem notfærir sér fegurð sína og óvenjulega samningsaðstöðu til að verða sér úti um sérréttindi. Hún vill frekar vera í sambandi við goða en vera gil't bróður goða. Þegar hún þarf svo að velja á milli Páls og Jón Loftssonar er valið auðvelt, hún velur þann voldugri. Hallgerður hagar sér á sama hál.t og höfðingjar þjóðveldisaldar sem iðulega fórnuðu valdalitlum goða fyrir annan voldugri. Meðal goða landsins var tækifærisstefna dyggð. Frásögnin af Hallgerði leiðir hugann að sambandi hjóna í hjónaböndum sem stofnað var til að ráði feðra. Heimildir eru eins og við er að búast fáorðar um slík málefni. Af og til veita þær þó innsýn í samlíf hjóna. Yngvildur Þorgilsdóttir „varð ekki unnandi“ Halldóri eiginmanni sínum. Á meðan faðir hennar, goðinn Þorgils Oddason, lifði, var samband þeirra hjóna sæmilegt en eftir dauða hans „nýttu þau ekki af“.33 Svipaða sögu er að segja af hjónabandi Gissurar Þorvaldsson- ar og Ingibjargar Snorradóttur. Hjúskapur þeirra var „óhægr“ og var það mál manna að hún ylli meira en hann. „En þó voru ástir miklar af henni.“ Fór svo að þau skildu að lokum þrátt fyrir að feður þeirra reyndu að kaupa þau til „samþykkis“.34 Sturla Þórðar- son lýsir fyrsta hjónabandi föður síns á eftir- farandi hátt: Honum „bar eigi auðnu til al fella þvílíka ást til Helgu, sem vera átti, ok kom því svá, at skilnaðr þeira var gerr.“35 Að Sturla telur nauðsynlegt að undirstrika að ást- ir hafi ekki tekist á milli þeirra, og frásögnin af Gissuri og Ingibjörgu, bendir til þess að í mörgum slíkum hjónaböndum hafi það verið algengt. Jenny Jochens heldur því fram að stúlkur á íslandi á 12. og 13. öld hafi verið mönnum gefnar án þess að vera spurðar álits.36 Þessari fullyrðingu ber að taka með örlítilli varúð. Úlfheiður Gunnarsdóttir var „gift nauðig. En síðan lagði þokka á hana Ari Þorgeirsson ok átti viö henni börn fjögur."37 Að greint sé frá að Úlfheiður hafi verið gift nauðug bendir til þess að stúlkur hafi oft verið hafðar með í ráðum við makaval. Þær stúlkur sem giftar voru nauðugar gátu eignast elskhuga. Þegar höggva á Hákon Snorrason 1198 gengur erf- iðlega að finna mann til að vinna verkið. Loks býðst Sigurður grikkur lil þess. Þegar Hákon sér það segir hann: „Þat mynda ek ok helzt kjósa, því at frá þér em ek ómakligastr þeira manna, er hér eru. Ek tók við þér félausum, er þú komst út, ok veitta ek þér vist. En ek stóð þig þrisvar í hvílu hjá Guðrúnu, konu minni.“3# Foreldrar mismunuðu börnum sínum á þjóðveldisöld. Okkur er tamt að líta á sam- band foreldra og barna á miðöldum með aug- um samtímans. Feður og mæður hljóti að hafa elskað og stutt öll afkvæmi sín og börn for- eldra sína. Það hvarflar sjaldan að okkur að ást milli barna og foreldra er ekki erfðafræði- legur eiginleiki heldur er hún samfélagslega skilyrt. Því finnst okkur skjóta skökku við 78
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.