Ný saga - 01.01.1997, Qupperneq 80

Jón Viðar Sigurðsson
Við lestur
Sturlunga sögu
og annarra
samtímasagna
er ekki að sjá
að konur, hvorki
giftar né ógiftar,
hafi mótmælt því
að menn legðu
þær í rekkju
fremst að hugsa um sína eigin virðingu þegar
hann gengst í málið. Geti hann unnið það eða
leyst á þann veg að allir deiluaðilar uni vel við
sitt þá eykst heiður hans. Jón var, eins og
kunnugt er, valdamesti höfðingi síns tíma.
Líkurnar á að hann hefði getað knúið þá
Vatnsfirðinga til undirgefni í þessu máli voru
ekki miklar. Vatnsfirðingar og Sturlungar
voru væntanlega bandamenn, annars verður
erfitt að skýra samvinnu þessara tveggja
goðaætta í tengslum við ránið á Hallgerði og
Valgerði. Jón hefði því orðið að berjast við
tvo goða.
I pólitískum átökum Sturlungaaldar, og
reyndar allrar þjóðveldisaldar, heyrir það til
undantekninga að konur afli sér stuðnings-
manna meðal goða. Stjórnmál voru fyrst og
fremst starf karla; hitt var svo annað mál
hvort konur gætu haft áhrif á ákvarðanir
þeirra.31 Þær konur sem gátu tekið beinan
þátt í stjórnmálum tímabilsins voru oftast
ekkjur. Jórunn auðga var „í þingi með“
Magnúsi Guðmundarsyni,32 og það sama er
að segja um konur sem mynduðu vináttu-
bönd; þær voru iðulega ekkjur.
Hallgerður gat valið á milli þess að vera í
ótryggu sambandi með Páli, sem hún virðist
elska, eða búa með manni sínum, sem var
bróðir goða, og njóta stuðnings Jóns Lofts-
sonar, sem var valdamesti maður landsins.
Valið var ekki erfitt. Hún valdi mann sinn og
vináttu Jóns Loftssonar án tillits til tilfinninga
sinna. Hallgerður er óskammfeilin og stekkur
á milli manna eftir valdastöðu þeirra; hún er
hálfgerður tækifærissinni sem notfærir sér
fegurð sína og óvenjulega samningsaðstöðu
til að verða sér úti um sérréttindi. Hún vill
frekar vera í sambandi við goða en vera gil't
bróður goða. Þegar hún þarf svo að velja á
milli Páls og Jón Loftssonar er valið auðvelt,
hún velur þann voldugri. Hallgerður hagar
sér á sama hál.t og höfðingjar þjóðveldisaldar
sem iðulega fórnuðu valdalitlum goða fyrir
annan voldugri. Meðal goða landsins var
tækifærisstefna dyggð.
Frásögnin af Hallgerði leiðir hugann að
sambandi hjóna í hjónaböndum sem stofnað
var til að ráði feðra. Heimildir eru eins og við
er að búast fáorðar um slík málefni. Af og til
veita þær þó innsýn í samlíf hjóna. Yngvildur
Þorgilsdóttir „varð ekki unnandi“ Halldóri
eiginmanni sínum. Á meðan faðir hennar,
goðinn Þorgils Oddason, lifði, var samband
þeirra hjóna sæmilegt en eftir dauða hans
„nýttu þau ekki af“.33 Svipaða sögu er að
segja af hjónabandi Gissurar Þorvaldsson-
ar og Ingibjargar Snorradóttur. Hjúskapur
þeirra var „óhægr“ og var það mál manna að
hún ylli meira en hann. „En þó voru ástir
miklar af henni.“ Fór svo að þau skildu að
lokum þrátt fyrir að feður þeirra reyndu að
kaupa þau til „samþykkis“.34 Sturla Þórðar-
son lýsir fyrsta hjónabandi föður síns á eftir-
farandi hátt: Honum „bar eigi auðnu til al
fella þvílíka ást til Helgu, sem vera átti, ok
kom því svá, at skilnaðr þeira var gerr.“35 Að
Sturla telur nauðsynlegt að undirstrika að ást-
ir hafi ekki tekist á milli þeirra, og frásögnin
af Gissuri og Ingibjörgu, bendir til þess að í
mörgum slíkum hjónaböndum hafi það verið
algengt.
Jenny Jochens heldur því fram að stúlkur á
íslandi á 12. og 13. öld hafi verið mönnum
gefnar án þess að vera spurðar álits.36 Þessari
fullyrðingu ber að taka með örlítilli varúð.
Úlfheiður Gunnarsdóttir var „gift nauðig. En
síðan lagði þokka á hana Ari Þorgeirsson ok
átti viö henni börn fjögur."37 Að greint sé frá
að Úlfheiður hafi verið gift nauðug bendir til
þess að stúlkur hafi oft verið hafðar með í
ráðum við makaval. Þær stúlkur sem giftar
voru nauðugar gátu eignast elskhuga. Þegar
höggva á Hákon Snorrason 1198 gengur erf-
iðlega að finna mann til að vinna verkið. Loks
býðst Sigurður grikkur lil þess. Þegar Hákon
sér það segir hann: „Þat mynda ek ok helzt
kjósa, því at frá þér em ek ómakligastr þeira
manna, er hér eru. Ek tók við þér félausum,
er þú komst út, ok veitta ek þér vist. En ek
stóð þig þrisvar í hvílu hjá Guðrúnu, konu
minni.“3#
Foreldrar mismunuðu börnum sínum á
þjóðveldisöld. Okkur er tamt að líta á sam-
band foreldra og barna á miðöldum með aug-
um samtímans. Feður og mæður hljóti að hafa
elskað og stutt öll afkvæmi sín og börn for-
eldra sína. Það hvarflar sjaldan að okkur að
ást milli barna og foreldra er ekki erfðafræði-
legur eiginleiki heldur er hún samfélagslega
skilyrt. Því finnst okkur skjóta skökku við
78