Ný saga - 01.01.1997, Side 81

Ný saga - 01.01.1997, Side 81
s Konur og kvennarán á Islandi á 12. og 13. öld þegar sögurnar greina frá að foreldrar hafi metið böm sín mismikið. Börn voru metin að verðleikum og þau börn sem efnilegust voru talin urðu aðnjótandi ástar og virðingar for- eldra sinna og frænda. Egill Skalla-Grímsson „unni“ Böðvari, elsta syni sínum „mikit“, en Þorsteini, yngsta syni sínum „lítit; Þorsteinn var ok ekki við hann ástúðigr, en þau Ásgerðr [móðir Þorsteins] og Þorsteinn unnusk mikit.“39 Þetta viðhorf kom einnig fram við giftingar. Sturla Þórðarson segir að Þuríður Gissurardóttir unni Halldóru dóttur sinni meira en Álfheiði, og að hún myndi gefa Halldóru manni sem væri hennar verður. Álfheiði aftur á móti ætlaði hún að gifta manni sem gat séð sæmilega fyrir henni.40 Því er ekki úr vegi að álykta að þau börn sem voru í uppáhaldi foreldra sinna hafi gjarn- an verið höfð með í ráðum þegar þau voru gift. Við lestur Sturlunga sögu og annarra sam- tímasagna er ekki að sjá að konur, hvorki gift- ar né ógiftar, hafi mótmælt því að menn legðu þær í rekkju. í Porgils sögu og Hafliða er greint frá hefndaraðgerðum Más Bergþórs- sonar og Hrafns Finngerðarsonar gegn Hneiti í Árvík. Þær voru að Már skyldi leggjast „með dóttur bónda, en Hrafn með húsfreyju hans.“41 Það kemur engum á óvart að Hneiti mislíkaði þetta, en hvers vegna er ekki greint frá viðbrögðum kvennanna? Möguleg ástæða er að sagnaritarinn hafi ekki talið viðbrögð þeirra nægilega áhugaverð til að vera skráð á spjöld sögunnar. Einnig er hugsanlegt að sú regla hafi ríkt að konur ættu ekki að segja nei við slikri ágengni, það væri hlutverk eigin- manna þeirra, feðra eða frænda að gæta þeirra. Það er athyglisvert við þessar frásagnir, og aðrar frásagnir Sturlunga sögu sem fjalla um kynlíf forfeðra og formæðra okkar, að hug- takið nauðgun er ekki notað, þó svo að sam- kvæmt okkar mati hafi óhjákvæmilega verið um nauðgun að ræða. Þetta leiðir okkur að spurningunni hvort konur hafi haft æru í samfélagi þjóðveldisald- ar? Preben M. Sprensen telur í hinni miklu rannsókn sinni Fortœlling og œre að svo sé ekki. Þær hafi einungis haft sömu æru og feð- ur þeirra og eiginmenn.42 í nýlegri magisters- ritgerð frá sagnfræðistofnun Björgvinjarhá- skóla andmælir Anne Karin Moberg þessari skoðun og telur að konur hafi haft eigin æru. Helstu rök hennar eru þau að ef konur endur- spegluðu einungis æru feðra sinna og eigin- manna þá hafi persónulegir eiginleikar þeirra ekki skipt máli við hjónabandsstofnun, og að lýsingar á eiginleikum þeirra hefðu verið óþarfar í sögunum.43 Flestar þeirra frásagna sem fjallað er um hér styðja skoðun Prebens; það er ekki að sjá að brottnám kvennanna hafi verið smánarblettur á æru þeirra, heldur eiginmanna þeirra og frænda. Það er einungis í frásögninni af fylgikonunni Þórunni að talað er um að gera konu „svívirðing“. Þannig að líklega hafa þær ekki verið alveg ærulausar. Niðurstöður I pólitískum átökum 12. og 13. aldar notuðu goðarnir kvennarán til að niðurlægja and- stæðinga sína og ögra þeim. Konurnar urðu, eins og bæði fyrr og síðar, fórnarlömb í stríðs- leikjum karla. Þó að hinn pólitíski undirtónn ránanna hafi verið sterkur þá var hann af og til blandaður ást. Hugsanlega tíðkuðust kvennarán eingöngu á þjóðveldisöld. Heim- ildir eru að minnsta kosti engar um slíka at- burði eftir að ísland komst undir Noregskon- ung. Eðli hinna pólitísku átaka breyttist þá til muna og þau voru á engan hátt jafn blóðug og hörð og áður. Að auki urðu íslenskir höfð- ingjar embættismenn konungs og urðu að lúta þeim reglum sem hann setti. Annars er full þörf á ítarlegri rannsókn á kynlffi lorfeðra okkar og þar er af mörgu gómsætu að taka, til að mynda skriftaboðum Þorláks biskups: Firir þad skal minzst bioda. þess er j losta- seme er misgerl ath uakanda mannj. ef hann saurgaz af blijdlæti uith kono. Meira ef madr saurgaz af hondum sijnum sialfs. Meira ef madr saurgaz af trie borodo. mest ef madr saurgaz af annars karlmanz hond- um. Firir þessa hluti skal bioda knebediafoll ok bænahalld um langafosto. ok nockut af gagnfostum.44 I pólitískum átökum 12. og 13. aldar notuðu goðarnir kvennarán til að niðurlægja andstæðinga sína og ögra þeim 79
Side 1
Side 2
Side 3
Side 4
Side 5
Side 6
Side 7
Side 8
Side 9
Side 10
Side 11
Side 12
Side 13
Side 14
Side 15
Side 16
Side 17
Side 18
Side 19
Side 20
Side 21
Side 22
Side 23
Side 24
Side 25
Side 26
Side 27
Side 28
Side 29
Side 30
Side 31
Side 32
Side 33
Side 34
Side 35
Side 36
Side 37
Side 38
Side 39
Side 40
Side 41
Side 42
Side 43
Side 44
Side 45
Side 46
Side 47
Side 48
Side 49
Side 50
Side 51
Side 52
Side 53
Side 54
Side 55
Side 56
Side 57
Side 58
Side 59
Side 60
Side 61
Side 62
Side 63
Side 64
Side 65
Side 66
Side 67
Side 68
Side 69
Side 70
Side 71
Side 72
Side 73
Side 74
Side 75
Side 76
Side 77
Side 78
Side 79
Side 80
Side 81
Side 82
Side 83
Side 84
Side 85
Side 86
Side 87
Side 88
Side 89
Side 90
Side 91
Side 92
Side 93
Side 94
Side 95
Side 96
Side 97
Side 98
Side 99
Side 100
Side 101
Side 102
Side 103
Side 104
Side 105
Side 106
Side 107
Side 108
Side 109
Side 110
Side 111
Side 112
Side 113
Side 114
Side 115
Side 116

x

Ný saga

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ný saga
https://timarit.is/publication/806

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.