Ritmennt - 01.01.2005, Síða 46

JÓN AÐALSTEINN JÓNSSON
RITMENNT
gerðina (Bodstypen), en vitaskuld með margs
konar afbrigðum eða frávikum. Hann segir,
að fyrri gerðin sé langalgengust í Danmörlcu
og mikill fjöldi bréfa sé til af þeirri gerð.
Þau voru einlcum notuð í styrjöldum, bæði
Þriggja ára stríðinu og svo árið 1864. Hafði
stór hluti danska hersins fengið þau í hend-
ur, þar sem tilviljunarkennt samsafn af
stórum bókstöfum lofar meðal annars vernd
gegn stáli og blýi, gegn þrumum og elding-
um og geti alltaf stöðvað blóðrennsli. Þessi
bréf voru einnig algeng í heimsstyrjöldinni
1914-18 og eins í Krímstríðinu 1854-55,
Ítalíustríðinu 1859 og fransk-þýzlca stríðinu
1870.
Yfirbótabréfin eru tvenns konar. „A, bréf,
sem talið er, að hafi fallið niður í Holstein
(eða Ítalíu) og B, bréf, sem Mikael erkiengill
færði manni að nafni Just, sem bjó í Assens.
Afhendingin átti sér stað „eina mílu frá
Assens við hús, sem lcallað var Myllu-
húsið" “.
Með B-gerðinni erum við á ákveðnum
stað í Danmörku. Jafnvel er Just engin þjóð-
sagnapersóna, heldur söguleg persóna, sem
fæstir vita samt noldcuð um með vissu.
Hann bjó raunar elclci í Assens, elcki einu
sinni á Fjóni, heldur á Sjálandi, þar sem
hann var velmetinn bóndi í Holbælchéraði
og hét Just Jensen. Hann var fæddur 1648
og lcvæntist 1677 Önnu Jensdóttur. Bjuggu
þau í Ondlose.
Vejlager segir, að staðfæring B-gerðarinn-
ar til Assens sé mjög útbreidd og þelclct á
Suður-Jótlandi og raunar um alla Danmörlcu.
Að sögn hans er þetta elclci rétt. Hann hóf að
rannsalca þetta 1930-31. Þá lcomst hann að
því, hversu útbreidd bréfin voru. Félclc hann
jafnvel 80 bréf á einum degi. Þá lcom einnig
í ljós, að urn allt land eru til staðbund-
in himnabréf. Á Suður-Jótlandi fann liann
fjögur bréf af yfirbótagerðinni og sjö bréf
af verndargripsgerðinni, sem öll voru stað-
færð, en að öðru leyti efnislega eins í aðal-
atriðum.
Sem sýnishorn telc ég hér himnabréfið,
sem tengist Haderslev og Sonderborg. Það
lrljóðar svo á dönslcu:
HIMMEL-BREV
Som Gud selv har slcrevet det med Guldbogstaver
og hængt det over Doren (Daaben) i sin Kjirlce.
Hvo dette Brev vil gribe, for den flyver det, men
hvo som det vil udslcrive, for den bojer det sig og
lulcker sig op.
Paa en Miil nær Haderslev (eller Sonderborg)
hændte det sig, at en Mand ved Navn Just
(Navnene Jens, Peder og Mads forelcommer
ogsaa), som boede i Haderslev (Sonderborg),
modte en ung Karl i en stor Bruun Kappe uden
Knapper. Den unge Karl gav Just et Brev, for at
han lcunde give det til Præsten, men Præsten
sagde. at naar han ingen Knapper havde i sin
Kappe, maatte det være et Spogelse; derfor lcom
den unge Karl anden Gang (nogle Breve har tre
gange) til Just og sagde, at han var en engel,
udsendt fra Gud, hvorpaa han slog sin Kappe til-
side, og var da saa lys og slcinnende, at Just ilclce
lcunne se paa ham for hans Klarheds Skyld, han
blev ganslce blændet, som var det Solen, der var
under den gamle Kappe. Den fremmede sagde, at
Just ilclce slculde frygte; men gaa til Præsten og
sige, at Gud ilcke havde Roe for de fattiges Suk
og Raab, og Synden gár i Svang og bedrives af de
fleste Mennesker i Christenheden.
Brevet, Just fik overbragt, lyder saaledes:
Hvo som arbejder om Sondagen er ilclce lylclce-
lig i Himlen, som jeg selv siger. Denne Engel
har jeg sendt til Eder for at I kan omvende
Eder fra de onde Veje, som er Hovmod, mit
Ords Fortræd, Mord, Tyveri, Fylderi, Banden,
Vrede, Slcænden og Hævn og endnu mere som
er mig saare haardt imod; hvorfor jeg er nod-
42