Ritmennt - 01.01.2005, Blaðsíða 73

Ritmennt - 01.01.2005, Blaðsíða 73
RITMENNT MUNNUR SKÁLDSINS þurft að horfa framan í dauða og vansæmd á hverju andartaki. Við hirðina þarf hver og einn að gæta stöðu sinnar af hörku og víða glittir í þá hugmynd að heiður eins hljóti að vera á kostnað annars.12 Hirðsamfélagið, sem lýst er í þessari sögu, er þannig þrungið spennu og allir eru stöðugt á varðbergi. í Morkinskinnu er norsku hirðinni iðu- lega lýst sem harkalegu samfélagi þar sem níðst er á þeim sem minna mega sín. Þó að þar sé reynt að lýsa tiltölulega nýliðnum tíma - atburðum sem gerast 50-200 árum áður en sagan er talin sett saman - minn- ir samfélagslýsingin iðulega á það hvernig hirðum forsögulegra konunga er lýst í forn- aldarsögum. í Hrólfs sögu kralca eru það einkum berserkir konungs sem sýna nýjum hirðmönnum yfirgang og ójafnað, skora þá á hólm, og eina undankomuleiðin er að lúta þeim og viðurkenna yfirburði þeirra. í sögunni leynir sér eklci að berserkirnir eru fulltrúar gamals og ruddalegs tíma og eiga ekki vel heima í þeim riddarasagnaanda sem setur svip sinn á söguna.13 En það má einu gilda hvort ójafnaðarmennirnir eru kallaðir berserkir. í Morkinslcinnu er lýst norsku hirðsamfélagi sem virðist ekki síður ógreitt inngöngu, og þar sem þeir sem eru á fleti fyrir ráðast harkalega að nýjum mönn- um, ekki síst ef þeir finna á þeim veik- leikamerki.14 Harkan eykst eflaust frelcar en hitt vegna þess að samfélagið er sveigjanlegt, og virð- ing manna getur breyst hratt frá einum degi til annars. I frásögn Morkinskinnu eru oft- ast fleiri en einn konungur og samkeppni milli þeirra. Konungur er ekki einvaldur, og ýmis dæmi eru þess að ltonungum sé steypt ef þeir gæta ekki hófs. Samt er konungur efstur á tindi valdsins og völd hans eru eklci dregin í efa. Hirðsiðir eru þó engan veginn jafn strangir og síðar varð. Konungsvaldið er persónulegra, ekki eru reglur um hvaðeina eins og síðar gerðist heldur skipta smeltk- ur og slcoðanir hvers konungs meira máli. Þannig má segja að miðaldakonungar hafi í senn haft meiri og minni völd en einvalds- konungar árnýaldar. Völd þeirra náðu vissu- lega skemmra en þau voru persónulegri.15 Þegar Haraldur harðráði er konungur gefur persónuleiki hans tóninn um hirðsiði. Haraldi er lýst sem vitrum og sterkum konungi sem fellur mönnum sínum vel í geð enda fylgja þeir honum að lokum út í bráðan dauðann. En hann er einnig hvatvís, óþolinmóður og skapbráður, oft grimmur og hefnigjarn, og hjá honum gætir iðulega öfundsýki. Leið hans til valda var allt annað en bein, og ef til vill er hann þess vegna stöðugt á varðbergi. Þetta óöryggi getur stundum grafið undan visku og styrlc hans, 12 ÞettatelurHelgiÞorlákssonekkihafaveriðalmenna skilgreiningu á virðingu á 13. öld „Virtir menn og vel metnir," Sæmdarmenn: XJm heiður á þjóð- veldisöld. Reykjavík 2001, bls. 15-22 (einkum bls. 17—18) en ég hef bent á að þetta kunni eigi að síður að vera skilningur sumra persóna í Morkinsltinnu (Staður ínýjum heimi, bls. 138). 13 Fornaldarsögur Norðurlanda. Guðni Jónson og Bjarni Vilhjálmsson gáfu út. Reykjavík 1944, bls. 30-38 og 56-65. 14 Hreiðars þáttur heimska er gott dæmi um þetta (sbr. Stað í nýjum heimi, bls. 137-38) enda fjallar hann um íslenskan grænjaxl við hirðina. 15 Hér sæki ég einkum til félagsfræðingsins Norberts Elias, The Civilizing Process: The History of Man- ners and State Formation and Civilization. Edmund Jephcott þýddi. Oxford o.v. 1994 (frumútg. Úber den Prozess der Zivilisation. Basel 1939), einkum bls. 345-89 en einnig bls. 314-34. Sjá einnig Stað í nýjum heimi, bls. 109-47. 69
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.