Ritmennt - 01.01.2005, Qupperneq 73

Ritmennt - 01.01.2005, Qupperneq 73
RITMENNT MUNNUR SKÁLDSINS þurft að horfa framan í dauða og vansæmd á hverju andartaki. Við hirðina þarf hver og einn að gæta stöðu sinnar af hörku og víða glittir í þá hugmynd að heiður eins hljóti að vera á kostnað annars.12 Hirðsamfélagið, sem lýst er í þessari sögu, er þannig þrungið spennu og allir eru stöðugt á varðbergi. í Morkinskinnu er norsku hirðinni iðu- lega lýst sem harkalegu samfélagi þar sem níðst er á þeim sem minna mega sín. Þó að þar sé reynt að lýsa tiltölulega nýliðnum tíma - atburðum sem gerast 50-200 árum áður en sagan er talin sett saman - minn- ir samfélagslýsingin iðulega á það hvernig hirðum forsögulegra konunga er lýst í forn- aldarsögum. í Hrólfs sögu kralca eru það einkum berserkir konungs sem sýna nýjum hirðmönnum yfirgang og ójafnað, skora þá á hólm, og eina undankomuleiðin er að lúta þeim og viðurkenna yfirburði þeirra. í sögunni leynir sér eklci að berserkirnir eru fulltrúar gamals og ruddalegs tíma og eiga ekki vel heima í þeim riddarasagnaanda sem setur svip sinn á söguna.13 En það má einu gilda hvort ójafnaðarmennirnir eru kallaðir berserkir. í Morkinslcinnu er lýst norsku hirðsamfélagi sem virðist ekki síður ógreitt inngöngu, og þar sem þeir sem eru á fleti fyrir ráðast harkalega að nýjum mönn- um, ekki síst ef þeir finna á þeim veik- leikamerki.14 Harkan eykst eflaust frelcar en hitt vegna þess að samfélagið er sveigjanlegt, og virð- ing manna getur breyst hratt frá einum degi til annars. I frásögn Morkinskinnu eru oft- ast fleiri en einn konungur og samkeppni milli þeirra. Konungur er ekki einvaldur, og ýmis dæmi eru þess að ltonungum sé steypt ef þeir gæta ekki hófs. Samt er konungur efstur á tindi valdsins og völd hans eru eklci dregin í efa. Hirðsiðir eru þó engan veginn jafn strangir og síðar varð. Konungsvaldið er persónulegra, ekki eru reglur um hvaðeina eins og síðar gerðist heldur skipta smeltk- ur og slcoðanir hvers konungs meira máli. Þannig má segja að miðaldakonungar hafi í senn haft meiri og minni völd en einvalds- konungar árnýaldar. Völd þeirra náðu vissu- lega skemmra en þau voru persónulegri.15 Þegar Haraldur harðráði er konungur gefur persónuleiki hans tóninn um hirðsiði. Haraldi er lýst sem vitrum og sterkum konungi sem fellur mönnum sínum vel í geð enda fylgja þeir honum að lokum út í bráðan dauðann. En hann er einnig hvatvís, óþolinmóður og skapbráður, oft grimmur og hefnigjarn, og hjá honum gætir iðulega öfundsýki. Leið hans til valda var allt annað en bein, og ef til vill er hann þess vegna stöðugt á varðbergi. Þetta óöryggi getur stundum grafið undan visku og styrlc hans, 12 ÞettatelurHelgiÞorlákssonekkihafaveriðalmenna skilgreiningu á virðingu á 13. öld „Virtir menn og vel metnir," Sæmdarmenn: XJm heiður á þjóð- veldisöld. Reykjavík 2001, bls. 15-22 (einkum bls. 17—18) en ég hef bent á að þetta kunni eigi að síður að vera skilningur sumra persóna í Morkinsltinnu (Staður ínýjum heimi, bls. 138). 13 Fornaldarsögur Norðurlanda. Guðni Jónson og Bjarni Vilhjálmsson gáfu út. Reykjavík 1944, bls. 30-38 og 56-65. 14 Hreiðars þáttur heimska er gott dæmi um þetta (sbr. Stað í nýjum heimi, bls. 137-38) enda fjallar hann um íslenskan grænjaxl við hirðina. 15 Hér sæki ég einkum til félagsfræðingsins Norberts Elias, The Civilizing Process: The History of Man- ners and State Formation and Civilization. Edmund Jephcott þýddi. Oxford o.v. 1994 (frumútg. Úber den Prozess der Zivilisation. Basel 1939), einkum bls. 345-89 en einnig bls. 314-34. Sjá einnig Stað í nýjum heimi, bls. 109-47. 69
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80
Qupperneq 81
Qupperneq 82
Qupperneq 83
Qupperneq 84
Qupperneq 85
Qupperneq 86
Qupperneq 87
Qupperneq 88
Qupperneq 89
Qupperneq 90
Qupperneq 91
Qupperneq 92
Qupperneq 93
Qupperneq 94
Qupperneq 95
Qupperneq 96
Qupperneq 97
Qupperneq 98
Qupperneq 99
Qupperneq 100
Qupperneq 101
Qupperneq 102
Qupperneq 103
Qupperneq 104
Qupperneq 105
Qupperneq 106
Qupperneq 107
Qupperneq 108
Qupperneq 109
Qupperneq 110
Qupperneq 111
Qupperneq 112
Qupperneq 113
Qupperneq 114
Qupperneq 115
Qupperneq 116
Qupperneq 117
Qupperneq 118
Qupperneq 119
Qupperneq 120
Qupperneq 121
Qupperneq 122
Qupperneq 123
Qupperneq 124
Qupperneq 125
Qupperneq 126
Qupperneq 127
Qupperneq 128
Qupperneq 129
Qupperneq 130
Qupperneq 131
Qupperneq 132
Qupperneq 133
Qupperneq 134
Qupperneq 135
Qupperneq 136
Qupperneq 137
Qupperneq 138
Qupperneq 139
Qupperneq 140
Qupperneq 141
Qupperneq 142
Qupperneq 143
Qupperneq 144
Qupperneq 145
Qupperneq 146
Qupperneq 147
Qupperneq 148
Qupperneq 149
Qupperneq 150
Qupperneq 151
Qupperneq 152
Qupperneq 153
Qupperneq 154
Qupperneq 155
Qupperneq 156
Qupperneq 157
Qupperneq 158
Qupperneq 159
Qupperneq 160
Qupperneq 161
Qupperneq 162
Qupperneq 163
Qupperneq 164
Qupperneq 165
Qupperneq 166
Qupperneq 167
Qupperneq 168
Qupperneq 169
Qupperneq 170
Qupperneq 171
Qupperneq 172

x

Ritmennt

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.