Ritmennt - 01.01.2005, Blaðsíða 68

Ritmennt - 01.01.2005, Blaðsíða 68
ÁRMANN JAKOBSSON RITMENNT ar við táknrænt gildi munnsins, merkingu hans og hlutverk í einni stuttri frásögn í konungasagnaritinu Morkinskinnu sem að minni hyggju var sett saman snemma á 13. öld, en Morkinskinna er um margt sambærileg Heimskringlu þó að ólík séu verkin.4 Við fyrstu sýn virðist munnurinn ekki jafn virðulegur og ýmsir aðrir líkamshlut- ar. Hendur eru algeng tákn um styrk, og augun eru stundum kölluð spegill sálarinn- ar. Munnurinn leiðir á hinn bóginn ekki að sálinni heldur niður í maga, og eitt mikil- vægasta hlutverk hans er enda að innbyrða mat. Þannig virðist munnurinn fremur hafa líkamlegt en andlegt gildi. Hinu má þó elcki gleyma að munnurinn hefur grundvall- armerkingu í sjálfsskilningi mannsins sem vitsmunaveru. í munninum eru talfærin, og málið er það sem skilur manninn frá öðrum dýrum og gerir hann siðfágaðan. Munnurinn er ef til vill ekki mjög flókinn í sjálfu sér, miðað við þær flækjur sem tal- færin geta búið til í tungumálinu. Fjölbreytt og þversagnakennt hlutverk hans í mann- legu samfélagi er aftur á móti þeim mun áhugaverðara, það sem kalla mætti „hinn menningarlega munn".5 Ef við ímynduðum okkur kvarða sem liggur frá frumstæðni til fágunar (eða frá dýrinu til mannsins) og reyndum að raða þar líkamshlutum manns- ins á mætti staðsetja munninn á báðum endum þess kvarða og af þeim sökum einum getur munnurinn verið viðsjárvert sagnaminni í frásögn.6 Það blasir við að munnurinn er afar mik- ilvægur skáldum og norrænir menn hafa gert sér grein fyrir því. Hið fjölbreytta eðli munnsins kemur skýrt fram í goðsögn- inni um skáldskaparmjöðinn eins og hún birtist okkur í Eddu Snorra Sturlusonar.7 I þeirri goðsögn sameinast hið andlega og lík- amlega á sérlcennilegan hátt þar sem Oðinn bæði drekkur mjöðinn og skilar honurn út um líltamsop beggja enda líltamans. Með þessu upphefur hann andstæður hins fágaða og hins grófa, drykkju og kveðskapar sem sameinast í þessari goðsögn. Víða í norræn- um textum má svo finna vísanir til þessarar sagnar, ekki síst þó í Egils sögu, en Egill er ekki aðeins gjarn á að yrkja heldur einnig að æla úr sér miði.8 Vera kann að goðsögnin um skáldamjöðinn sé innblástur þeirrar frásagnar sem hér verður vikið nánar að. Eg átta mig þó ekki til 4 Það væri í of mikið lagt að gera hér rækilega grein fyrir Morkinskinnu og uppruna hennar, enda hefur hann verið umdeildur. Þess í stað vísast til nýlegrar bókar minnar um hana (Árrnann Jakobsson, Staður í nýjum heimi. Konungasagan Morkinskinna. Reykjavík 2002|. 5 Maud Ellmann hefur bent á margrætt tákngildi munns og matar í ágætri bók um fólk sem afneitar honum (The Hunger Artists: Starving, Writing & Imprisonment. London 1993, bls. 112). 6 Mannfræðingurinn Claude Lévi-Strauss notaði eins og alkunna er afstöðu til matar og einkum mun þess hráa og soðna til að hlutgera grundvallarand- stæður náttúru og siðmenningar sem honum voru hugleiknar (sjá ekki síst The Raw and the Cooked: Introduction to a Science of Mythology I. John og Doreen Weightman þýddu. New York 1969, frum- útg. Le Cru et le Cuit, 1964). 7 Edda Snorra Sturlusonar, bls. 82-85. 8 Umfjöllun um þetta efni krefst rækilegri köfunar en svo að unnt sé að ræða það í framhjáhlaupi. Carol Clover hefur rætt þetta og tekið saman mörg dæmi um skáld sem nota kenningar um að skáldskapar- mjöðurinn gangi fram af munni þeirra („Skaldic Sensibility," Arkiv för nordisk filologi 93 (1978), bls. 63-81. Jón Hnefill Aðalsteinsson minnist einn- ig á þetta í nýlegri bók („Trúarhugmyndir í Sona- torreki." Studia Islandica 57. Reykjavík 2001, bls. 74). 64
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72
Blaðsíða 73
Blaðsíða 74
Blaðsíða 75
Blaðsíða 76
Blaðsíða 77
Blaðsíða 78
Blaðsíða 79
Blaðsíða 80
Blaðsíða 81
Blaðsíða 82
Blaðsíða 83
Blaðsíða 84
Blaðsíða 85
Blaðsíða 86
Blaðsíða 87
Blaðsíða 88
Blaðsíða 89
Blaðsíða 90
Blaðsíða 91
Blaðsíða 92
Blaðsíða 93
Blaðsíða 94
Blaðsíða 95
Blaðsíða 96
Blaðsíða 97
Blaðsíða 98
Blaðsíða 99
Blaðsíða 100
Blaðsíða 101
Blaðsíða 102
Blaðsíða 103
Blaðsíða 104
Blaðsíða 105
Blaðsíða 106
Blaðsíða 107
Blaðsíða 108
Blaðsíða 109
Blaðsíða 110
Blaðsíða 111
Blaðsíða 112
Blaðsíða 113
Blaðsíða 114
Blaðsíða 115
Blaðsíða 116
Blaðsíða 117
Blaðsíða 118
Blaðsíða 119
Blaðsíða 120
Blaðsíða 121
Blaðsíða 122
Blaðsíða 123
Blaðsíða 124
Blaðsíða 125
Blaðsíða 126
Blaðsíða 127
Blaðsíða 128
Blaðsíða 129
Blaðsíða 130
Blaðsíða 131
Blaðsíða 132
Blaðsíða 133
Blaðsíða 134
Blaðsíða 135
Blaðsíða 136
Blaðsíða 137
Blaðsíða 138
Blaðsíða 139
Blaðsíða 140
Blaðsíða 141
Blaðsíða 142
Blaðsíða 143
Blaðsíða 144
Blaðsíða 145
Blaðsíða 146
Blaðsíða 147
Blaðsíða 148
Blaðsíða 149
Blaðsíða 150
Blaðsíða 151
Blaðsíða 152
Blaðsíða 153
Blaðsíða 154
Blaðsíða 155
Blaðsíða 156
Blaðsíða 157
Blaðsíða 158
Blaðsíða 159
Blaðsíða 160
Blaðsíða 161
Blaðsíða 162
Blaðsíða 163
Blaðsíða 164
Blaðsíða 165
Blaðsíða 166
Blaðsíða 167
Blaðsíða 168
Blaðsíða 169
Blaðsíða 170
Blaðsíða 171
Blaðsíða 172

x

Ritmennt

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Ritmennt
https://timarit.is/publication/859

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.