Ritmennt - 01.01.2005, Blaðsíða 57

RITMENNT
GADDHESTAR OG GULL í LÓFA
Slíkir menn, segir Halldór Laxness, eru „sannkallað súrdeig
mannlegs félags" og reynslan sýnir, segir hann, að þeir „leggja
gullið í lófa framtíðar". Á yfirborðinu er þetta vitaskuld hrós.
Menn eins og Brynjólfur leggja grunninn að farsælli framtíð. En
aukamerkingarnar hljóma hér líka svo ekki verður um villst.
Súrdeigið: „Varið yður á súrdeigi fræðimannanna og faríseanna."
Var Halldór elcki að enda við að segja að Brynjólfur játi aðeins því
sem hann veit: hann er fræðimaðurinn pai excellence. Og gullið:
„Þér getið ekki þjónað bæði Guði og Mammon." Brynjólfur legg-
ur gullið að vísu elcki í lófa skáldsins, eins og konunginum bæri
að gera, vildi hann halda trúnaði þess, heldur framtíðarinnar;
hann er að vísu elcki málaliði sjálfur, en hann greiðir út mála þar
sem hann situr á gullkistunni sem skáldið fær engan hlut í.
Þessi tvö stef, fræðimennskan og gullið, halda áfram í næstu
efnisgrein. Fyrst spinnur Halldór áfrarn vísindaþráðinn og getur
þess að hugur Brynjólfs hafi snemma beinst að vísindum og
dregur þá ályktun að það sé þekkingarþráin, „vísindahneigð
hans", sem hafi gert hann að marxista. Hann bætir því við að
marxisminn sé „eina vísindalega félagshyggjan". Hér mætti
lcoma með þá athugasemd að ef slílcir fræðimenn og farísear játa
aðeins því sem þeir vita án tillits til afleiðinga, þá gæti hugsast
að til væri annars konar félagshyggja en vísindaleg sem hefði
ekki jafn afdrifaríkar afleiðingar og krossfesting hinna saklausu
gæti verið. Eða er þetta oftúlkun á hinni biblíulegu vísun? Hvað
segir í framhaldinu? „í úngum og uppvaxandi sósíalistaflokki er
forusta slílcra manna fé betri." Aftur er það forustuhlutverkið og
féð: þegar upp er staðið er forustan þó betri en féð, það er illskárra
að hafa dugandi konung og félausan, en dáðlausan konung með
fullar hendur fjár. Nú mætti ætla að rneira yrði gert úr dugnaði
og forystuhlutverki konungsins. En ógreidd kvæðislaunin fara
seint úr huga skáldsins: Slíkir menn eru reyndar „nokkurskonar
siðferðilegur bánki olckar hinna". Nú er Brynjólfur ekki bara
fræðimaður og farísei, hann er líka víxlari í musterinu. Sjálfum
forystumanni íslenslcra kommúnista, hörðustu andstæðinga
auðvaldsins, er í afmæliskveðju óbeint og undir niðri líkt við
auðkýfing og banka.
Halldór lýkur afmæliskveðjunni með því að segja að fyrir
sig persónulega hafi það verið mikill andlegur og siðferðileg-
Brynjólfur Bjarnason.
53