Ritmennt - 01.01.2005, Page 65

RITMENNT
GADDHESTAR OG GULL í LÓFA
í átt að Jónasi Hallgrímssyni. Jóhannes er „óðarsmiðurinn góði"
sem hefur gefið „þjóð sinni lcraft í kvæðum" með „lcynngi listar
sem yngir". Þennan mátt lrafa „landsins vættir" veitt lionum.
Hér er það þjóðin og iandið sem ieika aðaiiiiutveridð. Jóhannes
er gerður að þjóðskáldi að hætti 19. aldar.
í afmælislcveðju sinni gerir Brynjólfur slcarpan greinarmun á
hagyrðingum og skálduxu. En það er óljóst hvernig beita ætti
þeirri aðgreiningu á Jóhannes úr Kötlum. Ef þessi greinarmun-
ur er jafn skarpur og Brynjólfur lætur í veðri vaka, mætti ætla
að kvæði skáldsins íuundu halda gildi sínu, hvert svo sem
inntak þeirra væri, sbr. orð Halldórs Laxness um góðar bækur
og sósíalskar. En sltáldskapur Jóhannesar íuun lifa vegna inn-
taks síns, segir Brynjólfur, og nefnir eklci skáldskapargildið. Er
Brynjólfur þá að segja að eftir allt saman sé ióhannes úr Kötluiu
bara hagyrðingur seiu hefði ekkert fram að færa ef ekki kæmi
til boðslcapur sósíalisiuans? Ekki verður betur séð. í rauninni er
afxuæliskveðja Brynjólfs til Jóhannesar jafn furðuleg þverstæða
og afmælislcveðja Halldórs til Brynjólfs: Brynjólfur segir óbeint
að Jóhannes sé fátælclegur í hugsun, og hagyrðingur, en kvæði
hans munu samt lifa vegna fylgis hans við flokkinn!
Jóhannes út Kötlum.
Nidurstaða
Við skulum nú draga saman þræðina í þessu spjalli. Halldór
Laxness lýsir Brynjólfi Bjarnasyni sem vísindamanni en mynd-
málið er sótt í andstæðu þess sem Brynjólfur barðist fyrir, þ.e. í
auðjöfurinn. Halldór lýsir Kristni sem menntamanni en rnynd-
málið gerir hann að bónda. Afmæliskveðjan til Brynjólfs er
blendin, það vottar fyrir einhvers lconar togstreitu milli þeirra
Halldórs. Svipaða togstreitu má sjá milli Brynjólfs og Jóhannesar
úr Kötlum. Það er vitaskuld dálítið kostulegt að hin forna spenna
milli heimspekinga annars vegar og slcálda og mælskumanna
hins vegar, sem kemur svo skýrt fram í verkum Platóns, slculi
lcristallast í afmæliskveðjum milli manna með sömu hlutverk
á 20. öld. Afmæliskveðja Halldórs til Kristins E. Andréssonar
er hins vegar fölskvalaus, þó að hún sé blandin góðlátlegu gríni.
Vera xná að Halldóri hafi fundist Brynjólfur meta bókmenntir
of þröngt, út frá framlagi þeirra til baráttunnar fyrir sósíalism-
anurn, en Kristinn vera meiri hókmenntamaður og metið bólc-