Ritmennt - 01.01.2005, Síða 70

ÁRMANN JAKOBSSON
RITMENNT
fulls á því flókna sambandi og mun því elcki
fjölyrða um það að sinni. Hitt leikur ekki
á tveimur tungum að munnurinn gegnir
óvenju víðfeðmu og mikilvægu hlutverki í
einum þætti um íslending í Morkinskinnu
þó að líklega sé það hlutverk fyrst og fremst
samfélagslegt en eklti tilvistarlegt á sama
hátt og í Egils sögu. Um leið tel ég að
sú fjölbreytni endurspegli þversagnakennt
hlutverk munnsins sem annars vegar
næringarop er þjónar frumþörfum mannsins
en hins vegar sem undirstaða mannlegrar
siðmenningar. Þess vegna hyggst ég í þessari
grein styðjast við þessa litlu sögu í tilraun
til að semja inngang að táknfræði munnsins
í sagnalist miðalda.9
Hér er um að ræða Sneglu-Halla þátt sem
er í raun margþætt frásögn um bíræfinn
íslending er ferðast til hirðar Haralds kon-
ungs harðráða og nær að vinna hylli hans
og komast síðan í álnir.10 Þessi þáttur var
ef til vill til sem sjálfstæð frásögn fyrir daga
Morkinskinnu, en um þaö verður elckert
sannað. Hitt vitum við að Sneglu-Halla þátt-
ur átti sér framhaldslíf því að hann er einnig
að finna í yngri hluta Flateyjarbókar frá
15. öld. Morkinskinnutexti Flateyjarbókar
hefur almennt þótt nálægur textanum í
Morkinskinnuhandritinu sjálfu (GKS 1009
fol.), en á Sneglu-Halla þætti hafa orðið
verulegar breytingar. Þátturinn er til að
mynda lengri og ruddalegri í Flateyjarbók,
enda er þar bætt við heilum lcafla með gróf-
um vísum og kynferðislegum bröndurum.
Munnurinn er í miðdepli frásagnar í
Sneglu-Halla þætti, og raunar má velta því
fyrir sér hvort hugtakið „munnleg frásögn"
fái ekki aukið vægi í samhengi þáttarins.
Þátturinn hefur væntanlega verið munn-
leg saga áður en hann fór á skinn og líklega
áfram því að ekki sátu menn einir við
lestur á miðöldum, að minnsta kosti ekki
í sama mæli og nú gerist. En um leið
fjallar hann um munninn sem er mikilvæg-
asta hjálpartæki Halla á leið til frægðar og
frama en reynist raunar einnig vera helsti
óvinur hans og ógna lífi hans og heilsu. Er
þetta ekki eina tilvikið þar sem finna má
djúpstæða frásagnaríróníu í Morkinskinnu.
Frásögnin er almennt furðu sjálfhverf og þar
víða fjallað um það erfiða hlutskipti að segja
sögur.11
I þættinum eru að minnsta kosti ellefu
atriði þar sem munnurinn gegnir mikilvægu
hlutverki. Þau eru talin hér upp í tímaröð:
1. Á ríkisárum Haralds harðráða kemur
íslendingurinn Sneglu-Halli til Þránd-
heims og fær hirðvist eftir að hafa tek-
ist á við konung í orðum.
2. íslenska dróttkvæðaskáldinu Þjóðólfi er
falið að yrkja tvær dróttkvæðar vísur
um ryskingar skinnara og járnsmiðs og
nota goðsagnalíkingar. Þjóðólfur leysir
það af hendi með glæsibrag og hirð-
mönnum verður tíðrætt um vísurnar.
Halli er manaður til að leika þetta eftir
9 Þessi grein grundvallast á tveimur fyrirlestrum.
Annar var fluttur á Alþjóölega miðaldaþinginu (IMC)
í Leeds í júlí 2003, en hinn var Minningarfyrirlestur
Snorra Sturlusonar í Reykholti 21. september
2004.
10 Sneglu-Halla þáttur hefur oft verið prcntaður sjálf-
stætt, en hér er stuðst við þáttinn í samhengi sínu
í Morkinskinnu (Morkinskinna. Finnur Jónsson gaf
út. Kaupmannahöfn 1932, bls. 234-47). Um bygg-
ingu þáttarins hef ég áður fjallað (Staóur í nýjum
heimi, bls. 97-98).
11 Sbr. umfjöllun í Staó í nýjum heimi, bls. 253-54.
66