Vera - 01.12.2002, Blaðsíða 17

Fátækt á íslandi er staðreynd
Um það hafa verið birtar margar tölulegar staðreynd-
ir og þar ber hæst rannsókn Hörpu Njáls félagsfræð-
ings Fátækt á íslandi þar sem sýnt er fram á að fá-
tækt er hlutskipti þeirra sem missa atvinnuna, verða
fyrir veikindum eða eru metin öryrkjar. Það er einfalt
mál að reikna það út að 70.000 til 80.000 króna bæt-
ur duga ekki til framfærslu. I rannsókn sinni kemst
Harpa að því að um 40.000 krónur vanti á mánuði til
að endar nái saman, sé miðað við allra brýnustu lífs-
nauðsynjar. Só hins vegar miðað við tölur úr
neyslukönnun Hagstofu íslands, sem mælir raun-
verulega neyslu, vantar a.m.k. 90.000 krónur upp á
að bótaþegar geti veitt sér það sem kallast meðal-
neysla.
Það er því niðurstaða Hörpu að ástæða fátæktar á
íslandi sé vegna brotalama í velferðarkerfinu. Tekjur
til framfærslu sem mótaðar eru af hinu opinbera og
það greiðir lífeyrisþegum eru svo lágar að þær standa
ekki undir lágmarks framfærslukostnaði. „Fátækt á
íslandi er staðreynd," segir hún. „Fólk sem þarf að
setja allt sitt traust og afkomu á velferðarríkið vegna
erfiðra aðstæðna býr við skort og fátækt. Þetta eru
konurnar sem verða að fara til Mæðrastyrksnefndar
og Hjálparstarfs kirkjunnar til að fá mat til næstu
daga.“
Að sögn starfskvenna Mæðrastyrksnefndar hefur
það aukist mjög undanfarin misseri að fólk leiti eftir
aðstoð alla mánuði ársins. í nóvember komu á annað
hundrað manns í hvert skipti sem úthlutað var mat,
einu sinni í viku, og þegar einnig er úthlutað fötum,
tvisvar í mánuði, varð hiðröðin enn lengri.
í skýrslum Hjálparstarfs kirkjunnar kemur fram
að í október höfðu fleiri leitað þar eftir aðstoð en allt
árið í fyrra, eða rúmlega 1800 manns, og fer aðsókn-
in stöðugt vaxandi. Vilborg Oddsdóttir, sem sér um
innanlandsaðstoð Hjálparstarfsins, segir það hafa
færst í vöxt að vinnandi láglaunafólk sæki um aðstoð
og nefnir í því sambandi slæmar aðstæður einstæðra
mæðra í láglaunastörfum og á almennum leigumark-
aði. Þær fái u.þ.b. 90.000 krónur útborgaðar og eftir
að hafa greitt leigu og leikskólapláss sé lítið eftir.
Einnig bendir hún á feður sem séu meðlagsgreiðend-
ur og í láglaunastörfum. Þeir búi oft í einu herbergi
og það færist í vöxt að þeir sæki um aðstoð, t.d. áður
en börnin koma í heimsókn. Hjálparstarfið gefur
fólki mat, aðstoðar við lyfjakaup og veitir ráðlegging-
ar um hvaða rétt fólk á.
Það er því ljóst að á hverju ári þurfa þúsundir
einstaklinga, sem annað hvort eru atvinnulausir, ör-
yrkjar eða með of lágar tekjur, að leggja á sig mikið
aukaálag til að fá gefins mat og föt við niðurlægjandi
aðstæður. Það segir sig sjálft að slíkt hefur ekki já-
kvæð áhrif á andlega eða líkamlega heilsu.
65.000 - 92.000 krónur á mánuði.
En hvaða tekjur hefur það fólk sem hefur verið dæmt
til fátæktar undanfarið og hvað er hópurinn stór?
í greinargerð með þingsályktunartillögu Jóhönnu
Sigurðardótlur o.fl. um skattfrelsi lágtekjufólks kem-
ur fram að samkvæmt upplýsingum frá ríkisskatt-
Samkvæmt útreikningum Þjóðhagsstofnunar
greiddi láglaunafólk og lífeyrisþegar með laun
og bætur undir 90.000 krónum um einn milljarð
í tekjuskatt og útsvar á síðasta ári.
stjóra úr skattframtölum ársins 2002 voru tæplega
11.000 einstaklingar með tekjur á bilinu 781.579 til
1.100.000 krónur á ári, eða frá 65.000 til 92.000 krón-
ur á mánuði. Þar er undanskilið fólk sem hafði ein-
hverjar fjárinagnstekjur.
Ef litið er á greiðslur almannatrygginga kemur í
ljós að fólk með skerta heilsu (50-74% örorku) fær
tæplega 15.000 í örorkustyrk. Ef það hefur engar aðr-
ar tekjur getur það sótt til félagsþjónustu sveitarfé-
laga um viðbótarstyrk upp að viðmiðunar- eða fá-
tæktarmörkum, sem eru þau sömu og skattleysis-
mörk eða 67.000 krónur hjá Reykjavíkurborg og svip-
að hjá öðrum sveitarfélögum. Á fyrstu sex mánuðum
þessa árs jókst fjárhagsaðstoð Reykjavíkurborgar um
40% frá árinu áður, sem segir mikla sögu um hvað á-
standið fer hríðversnandi.
Örorkulífeyrir vegna 75% örorku eru 19.900
krónur og að sögn Garðars Sverrissonar formanns
Öryrkjabandalagsins er algengt að öryrkjar fái 50.000
til 79.000 krónur á mánuði eftir því hvort um fulla
tekjutryggingu, heimilisuppbót og tekjutryggingar-
auka er að ræða en það síðastnefnda fær aðeins lítill
hluti bótaþega.
Samkvæmt tölum almannatrygginga voru 5.932
konur örorkulífeyrisþegar árið 2001 og voru þær
með 2.208 börn á framfæri. 631 kona fékk örorku-
styrk og á framfæri þeirra voru 212 börn. Þetta eru
samtals 6.563 konur og 2.420 börn. Að auki segir
Harpa að rneðal eftirtaldra þjóðfélagshópa sé einnig
mikil fátækt - einstæðra foreldra, ellilífeyrisþega, at-
vinnulausra, lágtekjufólks og barnmargra fjöl-
skyldna. Þar kemur m.a. til skerðing á barnabætur.
Því til sönnunar má nefna að samkvæmt útreikning-
um sem Þjóðhagsstofnun gerði fyrir rannsókn Hörpu
kemur í ljós að við álagningu 2001, fengu aðeins
11.4% einstæðra foreldra óskertar barnabætur og
3.3% sambúðarfólks. Árið 2001 byrjuðu barnabætur
hjá einstæðu foreldri að skerðast við 53.759 króna
tekjur á rnánuði og hjá hjónum og sambúðarfólki
þegar tekjurnar náðu 107.518 krónum. í því sam-
bandi bendir Harpa á þá staðreynd að miðað við hin
Norðurlöndin er fjöldi barna á hverju fjölskyldu
mestur hér á landi en Islendingar verja hins vegar
minnstu hlutfalli af vergri landsframleiðslu í aðstoð
við barnafólk og hefur svo verið til fjölda ára.
Skattleysismörk alltof lág
Ekki er nóg með að bætur almannatrygginga dugi
ekki fyrir framfærslu heldur eru þær skattlagðar.
Skattleysismörk hafa ekki hækkað í samræmi við
annað í þjóðfélaginu og því hafa bætur verið skatt-
skyldar undanfarin ár. Garðar Sverrisson reiknaði
það út að frá árinu 1993 hafa skattleysismörk lífeyr-
isþega hækkað um 12%, verðlag um 35% en laun
um 80%. Ef skattleysismörkin hefðu hækkað í takt
17