Vera - 01.12.2002, Blaðsíða 61

„Þetta athæfi er byggt á þeirri hugmynd að konan hafi ekki rétt til eignanna
vegna þess að eiginmaðurinn hafi verið sá sem aflaði heimilinu tekna.
Þannig að ef heimilið á einhverjar eignir þá tilheyrðu þær eiginmanninum."
Eignir heimilisins tilheyra
eiginmanninum
Svokölluð rán á dánarbúum hafa verið í kastljósi fjöl-
miðla í Malaví á undanförnum árum og slík mál
koma oft við sögu í starfi mannréttindasamtaka í
landinu. Þó karlar séu stundum fórnarlömb þessara
rána þá eru það fyrst og fremst konur sem verða fyr-
ir þessu þegar þær verða ekkjur en þessi rán eru sögð
mjög algeng í landinu líkt og í mörgum nágranna-
löndunum. Veikburða réttarkerfi er ein ástæðan fyrir
því að svona mál koma sárasjaldan fyrir dómstóla.
„Það sem gerist er að þegar eiginmennirnir falla
frá - og það gerist oft nú til dags vegna alnæmisvand-
ans - þá koma ættingjar hans og taka allar eigur heim-
ilisins. Eða eins og ég ætti frekar að orða það, þeir
ræna þeim. Þetta athæfi er byggt á þeirri hugmynd að
konan hafi ekki rótt til eignanna vegna þess að eigin-
maðurinn hafi verið sá sem aflaði heimilinu tekna.
Þannig að ef heimilið á einhverjar eignir þá tilheyrðu
þær eiginmanninum."
Þessar eignasviptingar ganga þvert á formleg lög í
landinu en Seodi segir að til að skilja ástæðuna að
baki verði fólk að átta sig á félagsgerð malavísks sam-
félags. I landinu búa margir ættflokkar sem ýmist
byggja samfélagsskipan sína á ættrakningu í kven-
legg (móðurættarsamfélög) eða karllegg (föðurættar-
samfélög) en ekki á ættrakningu í báðar ættir eins og
íslendingar eiga að venjast. Strangt til tekið þýðir
þetta að börn tilheyra ætt aðeins annars foreldrisins
en ekki ætt beggja og eignir ganga í erfóir samkvæmt
því. Þannig ganga eignir í föðurættarsamfélögunum
frá föður til barna hans, (oftast til sona), en í móður-
ættarsamfólögunum ganga eignir í erfðir frá körlum
til systrabarna þeirra, (oftast systrasona en systradæt-
ur erfa gjarnan nytjarétt til lands ættarinnar). Eigna-
sviptingar af ekkjum virðist nú vera orðinn faraldur í
landinu og tengist að einhverju leyti þeirri hug-
myndafræði að vegna kynferðis síns hafi konur ekki
rótt á sjálfstæðu eignarhaldi en fyrst og fremst virðist
þetta þó byggjast á þeirri trú að þær eignir sem keypt-
ar eru fyrir tekjur eiginmanna tilheyri ætt hans en
ekki eiginkonunni og jafnvel ekki börnunum sem
þau eiga saman.
„Þetta sjónarmið tekur auðvitað ekkert tillit til fé-
lags- og efnahagslegs hlutverks kvenna í samfélag-
inu. Þó að margar konur stundi ekki launaða vinnu
og leggi þar af leiðandi ekki beinar tekjur til heirnil-
isins þá eru það þær sem sjá alveg um börnin og
heimilin í Malaví - og jafnvel eiginmennina! Það er
innlegg kvenna til samfélagsins og til heimilanna og
þær byggja því ekkert síður upp heimilin en karlar,“
segir Seodi með sannfæringarkrafti.
Rannsóknir hafa sýnt að karlar hafa mun greiðari
aðgang að hinum formlega vinnumarkaði en konur.
Flestar konur (og mjög margir karlar sem ekki fá
vinnu á hinum formlega vinnumarkaði) stunda hins
vegar einhvers konar viðskiptarekstur sem leggja
heimilinu til tekjur en þessi viðskipti eru yfirleitt í
mjög smóum stíl og koma ekki fram í opinberum hag-
tölum. Þess má einnig geta að konur eru meirihluti
hins ólaunaða vinnuafls í landbúnaðarframleiðslu
landsins en þorri landsmanna byggir afkomu sína á
sjálfsþurftarbúskap.
Að mati Seodi White og annarra sem berjast fyrir
bættri stöðu kvenna í Malaví er afleiðing hinna tíðu
dánarbúsrána einfaldlega aukin fátækt því það er
langoftast eiginkonan sem sér um börnin þegar eigin-
maðurinn fellur frá, hvort sem um föður- eða móður-
ættarsamfélag er að ræða, og eignanám ættingja
mannsins gerir fjölskylduna slippa og snauða. En er
þetta nýtt vandamál?
„Nei, þetta er ekki nýtt vandamál, það hefur alltaf
verið til staðar. Nú er hins vegar farið að tala meira
um það vegna þess að við sem berjumst fyrir rnann-
réttindum í landinu höfum vakið athygli á þessu og
fólk er að átta sig á því að með alnæmisvandanum
hefur svona eignasvipting aukist gríðarlega. Fólk er
virkilega að notfæra sér ástandið og það heyrast jafn-
vel sögur af fólki sem bíður hreinlega eftir að ættingj-
ar deyi! En þetta er ekki nýtt vandamál og í raun má
segja að ástandið sé á vissan hátt betra en það var því
nú er farið að tala um þetta. Áður fyrr var ekki talað
um þessi mál frekar en annað kynbundið ofbeldi."
Hin „heilaga ritning"
jafnréttishugsjónarinnar
Eins og áður var nefnt eru samtökin Konur og lög
meðal virkustu félagasamtaka sem nú starfa í Malaví
en að sögn Seodi leggur félagið þó mikla álierslu á
samstarf við önnur félagasamtök, bæði kvennasam-
tök, mannréttindasamtök og önnur samtök sem berj-
ast fyrir og standa vörð um réttindi hins almenna
borgara. Einnig hafa Konur og lög boðið starfsfólki
ýmissa mikilvægra stofnana samfélagsins upp á
námskeið þar sem fjallað er um jafnréttis- og mann-
réttindamál, því eins og Seodi orðaði það kankvís á
svip: „Þannig munum við breiða út hina ‘heilögu
ritningu’ jafnréttis- og mannréttindahugsjónarinnar".
Meðal þeirra sem samtökin hafa haldið námskeið
fyrir eru dómarar og aðrir aðilar sem vinna í hinu op-
inbera réttarfarskerfi í landinu. Einnig hafa samtökin
tekið upp samstarf við kirkjur landsins, en kirkjurn-
ar hafa geysilegt áhrifa- og skoðanavald í malavísku
samfélagi. Eg bað Seodi að útskýra hvers vegna hún
telur samstarfið við kirkjurnar svona mikilvægt:
„Samstarf okkar við kirkjurnar byrjaði árið 1999
þegar við gáfum út bækling sem bar heitið ‘I leit að