Vera - 01.02.2003, Qupperneq 40

*
Árið 1984 var Herdís beðin að ritstýra
nýju tímariti sem átti eftir að valda
straumhvörfum í íslenskri fjölmiðlun.
Þá voru til tímarit eins og Vikan og Nýtt
líf, sem einkum samanstóðu af svoköll-
uðu kvennaefni og svo listatímaritið
Storð. Útgefandi tímaritisins, sem hafði
hlotið nafnið Mannlíf, sagði henni að
hún hefði aigerlega frjálsar hendur með
efnistök en blaðið þyrfti að höfða til
breiðs hóps og helst að seljast í tíu til
fimmtán þúsund eintökum. Hver var þá
reynsla hennar og menntun í blaða-
mennsku?
„Eftir stúdentspróf hafði ég farið
einn vetur í frönskunám til Aix-en-
Provence og annan vetur á blaðamanna-
skóla á Fleet Street í London. í kjölfarið
fékk ég vinnu sem blaðamaður á Morg-
unblaðinu og var þar í tvö ár og síðan á
sumrin þegar ég var komin í nám aftur.
Það var ákaflega lærdómsríkt að vinna á
Mogganum og skemmtilegt. En mig
langaði ekki að daga uppi í blaða-
mennsku án þess að mennta mig. Ég
lauk BA námi í stjórnmálafræði frá Há-
skóla Islands og hélt að því loknu í
framhaldsnám til Bandaríkjanna í þjóð-
arrétti og alþjóðastjórnmálum. Ég var í
tvö ár á The Fletcher School of Law and
Diplomacy í Boston, þaðan sem ég lauk
M.A.L.D. gráðu. Þegar mér bauðst að
ritstýra þessu nýja blaði hugsaði með
mér að bakgrunns míns vegna gæti ég
ekki verið þekkt fyrir annað en að ljá
blaðinu nokkra dýpt og þunga,“ segir
Herdís. „Ég vildi endurspegla strauma
og stefnur í samfélaginu og fjalla um
stjórnmál með gagnrýnum hætti. Þenn-
an kokteil blandaði ég með persónulegri
viðtölum en áður höfðu tíðkast hér á
landi og þó nokkrum glamúr, til þess að
blaðið seldist betur." Mannlíf vakti gríð-
armikla athygli. Fyrstu forsíðuna prýddi
Valgerður Bjarnadóttir sem þá var
nýorðin ekkja eftir Vilmund Gylfason,
en viðtalið við hana þótti opinskárra en
áður hafði tíðkast í íslenskum fjölmiðl-
um og fýrsta upplagið af Mannlífi seld-
ist eins og heitar lummur. Herdís segist
líka hafa fengið penna til liðs við Mann-
líf sem voru sérfræðingar á ýmsum svið-
um en ekki venjulegir blaðamenn. f
blaðinu voru viðtöl við fólk úr atvinnu-
lífi og úr öllu litrófi stjórnmálanna
ásamt fólki úr listum, menningu og ítar-
legar úttektir á þjóðfélagsmálum. Hún
flaug líka til Bandaríkjanna og talaði við
Jesse Jackson sem þá stóð í eldlínu
stjórnmálanna og hún skrifaði greinar
um stjórnmálaástandið á íslandi. Herdís
ritstýrði Mannlífi í tvö ár og það varð
metsölutímarit á markaðinum.
Þungur róður í útgáfu
„Ég var allt í öllu á Mannlífi en útgáfan í
höndum annarra og þegar fram í sótti
vildi ég stofna mitt eigið útgáfufýrirtæki
þar sem ég gæti haft stjórn á öllum þátt-
um útgáfunnar." Árið 1986 stofnaði
Herdís tímaritið Heimsmynd sem hafði
svipaðar áherslur og Mannlíf. Hún fékk
til liðs við sig þekkta aðila úr atvinnulíf-
inu sem sátu í stjórn útgáfufýrirtækisins
en útgáfufyrirtækið rak hún í átta ár.
„Það var oft þungur róður í fleiri en ein-
um skilningi," segir Herdís. „Ég vildi
hafa fullt frelsi til að taka á pólitískum
málum, enda hef ég þá skoðun að hlut-
verk blaðamannsins sé annað en að
synda með straumnum. Markaðurinn
var erfiður og ég áttaði mig fljótlega á
því að það voru bein tengsl á milli þess
hvernig eða hvort tekið var á eldfimum
pólitískum og viðskiptalegum málum
og margra sterkra auglýsenda. Útgáfan
hvíldi öll á mínum herðum, hvort sent
það voru áhyggjur af fjárhagslegri af-
komu, ritstjórnarleg álitamál, óánægðir
auglýsendur eða brokkgengir auglýs-
ingasalar. Það var oft mikill handagang-
ur í öskjunni. En ég hafði líka gott fólk
mér við hlið og nefni þar sérstaklega
Ragnhildi Erlu Bjarnadóttur, sem var
framkvæmdastjóri fyrirtækisins um
árabil.
Vorið 1993 varð allt vitlaust vegna
skoðanakönnunar sem Félagsvísinda-
stofnun Háskóla Islands gerði fyrir
Heimsmynd um hugsanlegt sameigin-
legt framboð þriggja flokka í borgar-
stjórn gegn Sjálfstæðisflokki,“ segir Her-
dís sposk. „Niðurstaða könnunarinnar
var sú að slíkt framboð gæti bundið
enda á áratuga valdasetu Sjálfstæðis-
flokks í borginni. Þá var R-listinn vitan-
lega ekki enn kominn til sögunnar. Ég
man að ég sat heila helgi og spáði í spil-
in áður en ég sendi blaðið í prentun. Ég
átti von á mínu öðru barni þegar þetta
var. Ég vissi að það myndi hafa afdrifa-
ríkar afleiðingar þegar könnunin birtist.
Daginn eftir fæddist Maja litla en hún
kom í þennan heim tveimur vikum fyrir
tímann. Blaðið koin út á meðan ég var á
fæðingardeildinni. Hannes Hólmsteinn
fór hamförum á síðum blaðanna og var-
aði auglýsendur við að auglýsa í þessu
blaði.
Ég hafði hugsað mér að taka mér
gott leyfi en Gunnar Smári Egilsson,
sem ætlaði að leysa mig af, stakk af úr
ritstjórastólnum að nokkrum mánuð-
um liðnum og stofnaði Eintak, svo ég
átti engra annarra kosta völ en að mæta
fyrirvaralaust á staðinn og reyna að
stýra blaðinu eins og ekkert hefði í
skorist. Ég tók ungabarnið með niður á
skrifstofu en strax og það spurðist út
hvað gerst hefði voru mættir á staðinn
tveir sómamenn sent höfðu skrifað í
blaðið að staðaldri, Ólafur Hannibals-
son og Guðjón Friðriksson sagnfræð-
ingur. Ólafur hafði áður starfað sem
blaðantaður hjá mér og Guðjón hafði
um árabil skrifað greinar undir heitinu
íslenskar ættarsögur. Þeir höfðu báðir
fengið á sig ágjöf vegna skrifa sinna og
höfðu kynnst stressinu sem fýlgir blaða-
útgáfu. Ég gleymi ekki þessari stund, þar
sem þeir sátu báðir með kaffifantana og
horfðu á mig þegjandi þar sem ég var að
reyna að róa nýfædda dóttur mína með
„duddunni". Það var hluttekningin í
svip þeirra sem gerir þetta atvik eftir-
minnilegt." Nú hlær Herdís. „En ég var
orðin þreytt á þessum bransa og seldi
Heimsmynd nokkrum mánuðum síðar.
Friðrik Friðriksson, góður vinur þess
aðila sem hafði úthúðað blaðinu sem
mest, keypti það og lá ekkert á þeirri
skoðun sinni að honum fyndist þetta
tímarit bera af á markaðinum.“
Spurningunni sígildu um hvort hún
hafi fundið fyrir því að erfiðara væri að
vera kvenstjórnandi en karlstjórnandi
svarar Herdís játandi. Hún tekur jafn-
framt undir það að þannig sé mýtan:
Karlar eru ákveðnir, sem ber vott um
styrk. Konur eru frekar en það ber vott
um stjórnleysi. „Þegar ég var ritstjóri
Mannlífs, þrítug og ógift, bárust mér
spurnir af því að ég gengi undir nafninu
Frúin í prentsmiðjunni Odda. Mér
fannst það hálf fýndið en til að stríða
köllunum þóttist ég einu sinni vera í
uppnámi og gekk inn á mitt gólf í prent-
salnunt með glóðvolgt eintak af blaði
ÞAÐ GERIST EKKERT NEMA MÁLIN SÉU RÆDD. OG ÞAÐ VERÐUR EKKI TALAÐ
UM ÞETTA EF UMRÆÐUNNI ER STJÓRNAÐ AF KÖRLUM EÐA KONUM
SEM VILJA EKKI STYGGJA NEINN.
40 / Herdís / 1. tbl. / 2003 / vera