Vera - 01.02.2003, Blaðsíða 42

Dl
Herdís með börnum sínum:
Maríu Elísabetu, lOára;
Herdísi, 15 ára; Herði
Tryggva, 6 ára og Gunnari
Þorgeiri, 8 ára.
skerpt sýn hennar á hlutskipti sem hún
var áður ekki ýkja meðvituð um. „öll
persónuleg reynsla hlýtur að gera mann
næmari og fær mann oft til að sjá hvers-
dagslega hluti í nýju ljósi.“
Herdís segir að nálgun á jafnrétti sé
þverfagleg og auðvitað hafi lengi verið
stefnt að jafnrétti kynjanna. Hún telur
að staða íslenskra kvenna sé um margt
ámælisverð. „Á heildina litið eru konur
verr settar hér. Fátækt er útbreiddari á
Islandi en á hinum Norðurlöndunum
og launabilið mun meira en í Evrópu-
sambandslöndunum. Nýjar upplýsingar
sýna að af 235 forstöðumönnum ríkis-
stofnana eru aðeins 44 konur. Hvar eru
konurnar í valdablokkum viðskiptalífs-
ins og hvar eru konurnar á stærstu fjöl-
konum skuli tryggð sömu laun fyrir
sömu vinnu sýna opinberar tölur frá
2001 að meðallaun sem og heildartekjur
íslenskra kvenna eru næstum helmingi
lægri en karla. Nýleg kjarakönnun Jafn-
réttisráðs sýnir almennt launabil kynj-
anna þar sem konur vantar um 27% á
almennum markaði og 24% hjá hinu
opinbera til að hafa laun karla. Þar er
ekki tekið tillit til annarra breyta en
kynferðis.
Á það hefur verið bent að launa-
muninn megi að hluta til rekja til meiri
ábyrgðar karla, lengri starfsaldurs og
vinnutíma. Sé litið á þjóðfélagið sem líf-
ræna heild, hvers framtíð veltur á end-
urnýjun, er þáttur kvenna í viðhaldi
kynslóðanna ekki aðeins vanmetinn
ÉG HEF SAGT AÐ KONUR SEM TAKA UPP KARLLÆGA SÝN f STJÓRNMÁLUM SÉU f
RAUN AÐ SVINDLA SÉR INN Á MÁLSTAÐNUM - ÞÆR FYLLA UPP í KYNJAKVÓT-
ANN EN GLEYMA SÍÐAN UPPRUNANUM, MÁLSTAÐNUM OG ERINDINU SEM
ÞEIM VAR TREYST FYRIR AF STÓRUM HÓPI UMBJÓÐENDA SINNA.
miðlunum? Það ku vera teikn um jafn-
rétti að kona fær stöðu fréttastjóra á
RÚV en þar hefur kona aldrei gegnt
stöðu útvarpsstjóra né hefur kona rit-
stýrt Mogganum eða öðrum dagblöð-
um. Konur stýra ekki bankastofnunum
og þær fjölmenna ekki í stjórnum
stærstu fýrirtækja landsins. í nýskipuðu
bankaráði Landsbankans eru eintómir
karlar. 1 utanríkisþjónustunni er aðeins
ein kona sendiherra. Ráðuneytisstjórar
eru upp til hópa karlar. Og þrátt fyrir að
heldur oft beinlínis vanvirtur. Það eru
u.þ.b. ellefu þúsund einstæðar mæður á
Islandi með um fjórtán til fimmtán þús-
und börn á sínu framfæri. Einstæðir
feður eru hins vegar aðeins rúmlega átta
hundruð. Af þessu mætti draga þá grófu
ályktun að um það bil tíu þúsund karlar
hafi forskot fram yfir jafnmargar konur
til að nýta krafta sína í starfi, uppskera
mun hærri laun og að sama skapi vera
að miklu leyti lausir undan foreldra-
skyldum sínum. Er þá ekki eitthvað bog-
ið við löggjöfina hjá okkur? Svo ég taki
sem dæmi kveða alþjóðlegar skuldbind-
ingar okkar á um að íslenska ríkið eigi
að gera allar viðeigandi ráðstafanir til
þess að afnema mismunun gagnvart
konum af hálfu einstaklinga, stofnana
eða fyrirtækja, þar á meðal með laga-
setningu. f því sambandi má benda á að
við slit hjúskapar þar sem hjón, sam-
kvæmt alþjóðlegum skuldbindingum,
eiga að hafa sömu réttindi og sömu
skyldur, tryggir íslensk löggjöf ekki að
báðir foreldrar beri jafna ábyrgð á upp-
eldi barna sinna þaðan í frá, eins og
fjöldi einstæðra mæðra ber vitni um. Til
samanburðar bendi ég á sænska löggjöf
þar sem báðum foreldrum er í kjölfar
skilnaðar gert skylt að axla jafna ábyrgð
á því að koma börnum sínum til manns
- með öðrum orðum það er ekki heimilt
að skilja við börnin - nema viðkomandi
eigi við alvarlega geðsýki að stríða, óhóf-
lega drykkju eða önnur slík vandamál.
Samkvæmt íslensku barnalögunum
er réttur hins forsjárlausa foreldis
tryggður með ýmsum varnöglum.
Barnalögin kveða hins vegar ekkert á
um að það foreldri sem fer með forsjá
geti gert kröfu á hitt að það sinni barni
sínu betur - aðeins að slíkan ágreining
megi bera undir sýslumann. Lögin bak-
tryggja forsjárlausa foreldrið (sem eru
yfirleitt karlarnir) en gera foreldrinu
með forræðið (oftast konum) erfitt fyrir
að sækja rétt sinn og barna sinna. Hugs-
unin á bak við það er að það geti ekki
verið barninu fyrir bestu að pabbinn sé
þvingaður til að umgangast það. Á hinn
bóginn má líka færa rök fyrir því að hér
séu innbyggðir fordómar í lagasetning-
unni sem óbeint stuðla að því að rétt-
læta ábyrgðarleysi hins forsjárlausa. Ef
lögin kvæðu skýrar á um áframhaldandi
ábyrgð beggja í kjölfar hjúskaparslita er
líklegt að með tíð og tíma ýtti það undir
það viðhorf að foreldrar axli bæði jafna
ábyrgð. Rótgróin viðhorf gera það að
verkum að flestum þætti sú móðir ein-
kennileg sem hefði ekki áhuga á að hafa
forræði yfir börnum sínum, hvað þá ef
andlega og líkamlega heilbrigð kona
kærði sig ekki einu sinni um að nýta sér
til fulls úrskurðaðan umgengnisrétt. Til-
hneigingin er að gera ráð fyrir því að
forsjá barnanna sé konunni mikilvægari
en karlinum og þar af leiðandi hljóti
hún að vera tilbúin að færa meiri fórnir.
42 / Herdís / 1. tbl. / 2003 / vera