Freyr - 01.10.2004, Side 30

Tækni við bústðrf á tuttugustu
öld - þættir úr breytingasögu
Tilbúinn áburður, traktorinn,
ég tala ekki um herfi og plóg,
léttir rífiega róóur minn
og reiðir mér fóngin nóg,
þegar ég starfa ineð tœknitökum,
trúin á moldina verður að rökum.
Ámi G. Eylands 1956.
Inngangur
Tuttugasta öldin var tímabil mik-
illa breytinga í íslenskum sveitum.
í byrjun aldarinnar voru um það bil
60% vinnuafls þjóðarinnar bundin
við bústörf. I lok aldarinnar var
hlutfallið um og innan við 4%.
Nýjar greinar landbúnaðar höfðu
þó komið til sögu og framleiðslu-
magn vaxið. Framleiðni vinnunnar
hafði aukist að mun. Þetta gerðist
ekki síst vegna framfara í verk-
tækni og framleiðsluháttum; sér-
hæfing starfanna óx: Sum verk
urðu óþörf eða fluttust frá búunum
til þéttbýlis, t.d. afurðavinnsla, en
búvélar tóku að leysa önnur störf,
t.d. jarðrækt og heyskap. Fólki á
bæjunum fækkaði. Framleiðni-
aukning landbúnaðar er einkum
talin eiga sér þrjár skýringar: Vél-
væðingu bústarfanna, framvindu
búvísinda og aukna menntun og
starfskunnáttu. Hér verður rætt um
þátt fyrstu ástæðunnar í framvindu
stærstu greina íslensks landbúnað-
ar á tuttugustu öld.
Breytingar í burðarliðnum
Enginn er eyland, segir þar, og
Búnaðarskótarnir hafa gegnt veigamiklu hlutverki við miðlun verkkunnáttu
tæknialdar. Hér grafa Hvanneyringar veituskurð undir stjórn kennara sins,
Guðmundar Jónssonar frá Torfalæk, siðar skólastjóra. (Mynd úr fórum
Þórhalls Halldórssonar).
eftir
Bjarna Guðntundsson,
Landbúnaðar-
háskólanum
á Hvanneyri
svo var um ísland. Ýmsar tækni-
lausnir nágrannalanda höfðu bor-
ist til Islands á 19. öld og tekið að
umbreyta búnaðarháttum. Hægt
gekk þó, enda skorti tíðum for-
sendur fyrir breytingum (kunnáttu,
fjármagn, skipulag...). Við upphaf
nýrrar aldar gætti þó hræringa sem
sumar áttu eftir að marka djúp
spor í sveitum landsins. Bændur
höfðu tekið að nýta sér erlenda
markaði, m.a. fyrir búfé og ýmsar
afurðir þess; sjálfsþurftabúskapur-
inn fomi var á víkjandi fæti. Bún-
aðarskólar höfðu starfað í nær tvo
áratugi og búnaðarfélagsskapurinn
hafði fest rætur, m.a. fyrir beina og
óbeina hvatningu hins opinbera
sem nú var að eflast sem kerfi.
Búnaðarumbætumar, sem þessir
aðilar hrundu fram, vom ekki sist
á sviði nýrra verkhátta: Umsvif
bænda við ræktun uxu, fyrst og
fremst með handverkfærum en frá
búnaðarskólunum, og þá ekki sist
skóla Torfa Bjamasonar i Ólafs-
dal, barst kunnátta í nýtingu hesta-
afls og hestaverkfæra, svo sem
plógs, herfa og kerru. Til landsins
vom komnar fyrstu heyvinnuvél-
amar, sláttuvél og rakstrarvél, en
takmarkað vélfært land setti notk-
un þeirra víða miklar skorður.
Framfarir 19. aldar í fjölmiðlun
| 30 - Freyr 7-8/2004