Freyr - 01.10.2004, Qupperneq 44

Hér reynir Þorsteinn Þorsteinsson á bóndi Skálpastöðum vagnsláttuvél:
Grasið slegið og fært upp á vagn i einum ferli. Eitt stig á langri þróunarleið
al-vélvædds heyskapar. (Ljósm.: Ólafur Guðmundsson. Myndasafn
Verkfæranefndar/Búvélasafnið).
séð fyrir haldgóðum leiðbeining-
um um aðferðina og tilraunir
gerðar. I dag má sjá að á ferðinni
var rétt tæknilausn á réttum tíma:
Heyfengur á hverjum bæ óx hratt
þessi árin og hann kallaði á meira
vinnuafl en fyrr. Hins vegar varð
æ þrengra um vinnuafl til sveita
vegna vaxandi vinnuaflsþarfar í
þéttbýlinu við Faxaflóa og víðar.
Með súgþurrkuninni mátti sfytta
tíma heysins á velli úr ijórum
fimm þurrkdögum niður í tvo -
aðferðinni fylgdi því umtalsverð-
ur vinnuspamaður. Bændur kætt-
ust líka yfir heygæðunum því vel
súgþurrkuð taða reyndist taka
flestu öðru heyi fram. Um þessar
mundir - undir miðja öldina - var
rafvæðing sveitanna enn skammt
á veg komin, svo margir urðu að
knýja súgþurrkunarblásara sína
með olíuvélum (sem víða varð til
þess að fá mátti raforku til ljósa
og eldunar). Tæknilega reyndist
það hins vegar góður kostur því
það af orku eldsneytisins, sem
ekki fór til þess að knýja blásar-
ann, nýttist til þess að ylja upp
súgþurrkunarloftið og auka þurrk-
unarafköstin. An vafa má kalla
súgþurrkunina eina merkustu
tækninýjung í sveitum á tuttug-
ustu öld og barst hróður hennar
einnig til nágrannalanda sem
nýttu sér hina íslensku reynslu.
En árin liðu, töðufengurinn óx
og þá um leið súgþurrkunarþörfm.
Bændur tóku að knýja súgþurrkun
með rafmótomm í stað díselvéla.
Raforkukerfi dreifbýlisins setti
notendum sínum takmörk og að
því kom að raforkan, sem hverj-
um notanda bauðst, nægði ein-
faldlega ekki til þess að halda súg-
þurrkunarafköstum í takti við
kröfúr stækkandi búa. En fleira
kom til.
Fjölmargt gerðist í tæknideiglu
Annáll Freys
Mjaltavélar
Handavinna hverfur óðum úr sögunni fyrir allskonar
vélum, ekki síður í landbúnaði en öðrum atvinnugreinum.
Kveður svo ramt að þessum breytingum, að mjaltavélar
eru nú farnar að taka fram fyrir hendurnar á mjaltakonum.
Nú er meir en fjórðungur aldar síðan vélar fundust til
þess að skilja mjólk og strokka rjóma, en örðugra hefir orð-
ið að finna hentuga mjaltavél. Síðan um miðja 19. öld hefir
fjöldi manna leitast við að finna áhald til þess að mjólka kýr.
Segir þýzkur rithöfundur einn, að hann viti deili á 29 tegund-
um mjaltavéla, sem fengið hafi einkaleyfi í ýmsum löndum
eða ritað hafi verið um í búnaðarriti árin 1877 til 1898.
Hugvitsmenn hafa reynt að líkja eftir aðferð kálfanna
þegar þeir sjúga. En það er hægra sagt en gert að finna
vél, er jafnist við kálf í þeirri list og ekki meiði kúna né
misþyrmi henni. í annan stað eru kýr svo misjafnar, að
ekki á sama mjaltalag við allar. Þó hefir reynslan sýnt, að
kýr venjast við vélamjaltir þegar fram í sækir, ekki síður
en þegar þær eru handmjólkaðar, þótt þær kunni þeim
ekki sem bezt í fyrstu.
144- Freyr 7-8/2004
Hér skal drepið á þær tegundir mjaltavéla sem mest
eru notaðar. Er þá fyrst að nefna vél, sem notuð er á
smábúum. Hún er stigin. Meginhluti hennar er sogdæla.
Við hana eru festar tvær togleður-slöngur og greinist hvor
þeirra í fjórar smærri álmur. Fremst á hverri álmu er hólk-
ur, sem settur er utan um spenana. Hólkurinn er keilu-
vaxinn og er mjúk togleðurs-þind um hann þveran, rétt
við opið. Á þindinni er op í miðju fyrir spenann og fellur
hún svo fast að honum, að ekki kemst loft með. Eru tvær
kýr mjólkaðar í einu og situr maðurinn milli þeirra, sá er
vélina stígur. Mjólkun rennur úr spenunum eftir slöngun-
um og dælunni, gegnum dæluhausinn niður í ílát, sem
fest er við enda hennar. Hólkarnir eru festir við álmurnar
með glerlegg og sést í gegnum þá hvað mjólkurrenslinu
líður. Er vélin stöðvuð þegar renslið hættir.
Þessi vél hefir verið notuð síðan 1892.
Á stórum búum er föst gangvél sett í fjósið og knýr hún
sogdælurnar. Er þeim komið fyrir í loki á mjólkurfötunum.
Lokið fellur svo þétt, að ekki gefur loft með og liggja úr því
slöngur með sömu gerð, sem fyrr var sagt. Vélar þessar
hafa 50-70 sog á mínútu.
Freyr 1908, bls. 110-111.