Freyr - 01.10.2004, Side 45

fimmta áratugarins. Runólfur
Sveinsson, þá skólastjóri á
Hvanneyri, dvaldist í Bandaríkj-
unum 1944-45 og heim kominn
sagði hann frá ýmsum nýjungum
sem hann hafði kynnst þar. Hann
hvatti til votheysgerðar og benti á
aðferð Ameríkumanna:
„ Grasið er slegið í þurru og strax
flutt heim, og við „gtyjjumar”, sem
eru þó ekki gryjjur, heldur sívalningar
12-18 m háir, 3-4 m í þvermál(silos),
er grasið skorið niður 1 ca. /2 tommu
búta í þar til gerðri vél, um leið og því
er „blásið" upp í geymana. Þar er
grasið troðið nokkuð og pressast sam-
an af eigin þunga. Siðan geymist heyið
vel og lengi og efnatap er mjög lítið ”.
Hvort sem að var fýrir orð Run-
ólfs eða fleiri tóku bændur nú að
byggja nýja gerð votheys-
geymslna, sem um flest minntu á
hina amerísku fyrirmynd. Til hag-
ræðis, líkt og við samrekstur rækt-
unarvéla, komu samtök bænda sér
upp vinnuflokkum er fóru um
sveitir með skriðmót og steyptu
bændum votheystuma. Brátt tóku
því þessar byggingar að móta úti-
húsamynd í ýmsum sveitum, t.d. á
Suðurlandi og við Eyjafjörð.
Keyptir vom saxblásarar og nú
kom sér vel reimskífan sem marg-
ar hinna nýju dráttarvéla höfðu og
fáir bændur höfðu haft þörf fyrir
áður. Gerðar vom rannsóknir á
verkun heysins og sýndist árang-
urinn lofa góðu.
Votheysgerðarvélamar tóku
breytingum og um miðjan sjötta
áratuginn vom fyrstu sláttutætar-
amir reyndir hérlendis. Með þeim
mátti slá og blása heyinu nýslegnu
upp í vagn í einum verkþætti. Var
þetta ein þeirra tæknilausna sem
rataði hingað og miðuðu að því að
auðvelda það að hirða hey af velli
upp í heyvagn með vélrænum
hætti. I þessum hópi vom einnig
vagnsláttuvélar og heylyftur fýrir
vothey og heyhleðsluvélar fyrir
þurrhey. Sláttutætarinn náði mikilli
hylli í vissum hémðum, t.d. í
Strandasýslu, þar sem hann um ára-
bil var eiginlega einasta heyvinnu-
vélin, líkt og gerðist í mörgum hér-
uðum Noregs, þar sem votheysgerð
varð ráðandi heyskaparaðferð.
Þótt draumar bænda um hirð-
ingaraðferð kerlingarinnar hjá
Sæmundi fróða í Odda sem nægði
með viðeigandi lykilorðum að ota
hrífúskafti undir sátumar sem við
það svifú heim í heygarð, nálguð-
ust menn hana hægt og sígandi.
Ámoksturstæki komu á dráttar-
vélar, bæði með heykvíslum og
skóflum og léttist þá ok af mörgu
baki. Heyblásarar heima við
gryfju, turn eða þurrheyshlöðu
komu einnig á markaðinn á sjötta
áratugnum og auðvelduðu hirð-
ingu heys til muna.
Margt var að gerast um þessar
mundir og margir nýir kostir buð-
ust bændum við verkun heys. Á
útmánuðum 1956 ályktaði Al-
þingi um málið og fól Verkfæra-
nefnd og Tilraunaráði búfjárrækt-
ar með nokkmm fjárstyrk að afla
upplýsinga um nýjar heyverkun-
araðferðir og rannsaka þær; Bún-
aðarfélag Islands skyldi síðan
koma niðurstöðunum til bænda.
Upp úr þessu rannsókna- og þró-
unarstarfí spratt margvísleg þekk-
ing sem flýtti framförum ekki síst
varðandi verk- og véltækni við
heyskap og heyverkun.
Heybindivél
OG HEYHLEÐSLUVAGN
Hey- og hálmbindivélar höfðu
Annáll Freys
Tankbílar til mjólkurflutninga
Undir lok síðastliðins árs voru fluttir hingað til landsins
fimm tankbílar, sem ætlaðir eru til mjólkurflutninga. Af
þeim á Mjólkurbú Flóamanna flóra, en Mjólkursamlag
Borgfirðinga einn. Þeir eru allir af sömu gerð og jafn stór-
ir. Hver tankur rúmmar 4350 Itr. í mjólkurtönkunum er
innst ryðfrítt stál. Utan á það er lagt tveggja þumlunga
þykkt korklag til einangrunar, en yzt er máluð járnkápa.
Tankbílar til þessarrar notkunar eru nýlunda hér á
landi. Eins og kunnugt er, hefir hið mikla magn neyzlu-
mjólkur, sem flutt hefir verið til Reykjavíkur frá mjólkurbú-
unum á Selfossi og í Borgarnesi, fram að þessu, verið
flutt á venjulegum vörubílum í fimmtíu lítra mjólkurbrús-
um. Helztu gallarnir á þessarri gömlu aðferð eru sem hér
segir: Daglega þarf að nota nokkur hundruð mjólkur-
brúsa, sem skemmast fljótt og eyðileggjast á tiltölulega
stuttum tíma. Viðhaldið er því dýrt, og nú á þessum tím-
um, er oft örðugt að afla brúsanna.
Dagleg hreinsun mjólkurbrúsanna krefst mikillar og
dýrrar vinnu, sem er erfið og vandasöm, enda illa þokk-
uð af flestum. Einnig er mikil vinna við að fylla brúsana
en verra er það þó, að það er varla hægt að gera það,
án þess að töluvert fari til spillis af mjólk. Auk þess eru
lokin á brúsunum sjaldan svo þétt, að ekki spillist mjólk
á leiðinni. í brúsunum er mjólkin ekki varin fyrir hita og
frosti, og enda þótt breitt sé yfir þá á bílunum, er það lit-
il vörn. Loks er ótalin vinnan við að tæma mjólkina úr
brúsunum í vog og vigta hana, og rýrnun, sem þá á sér
oft stað.
Um tankana er það að segja, að fljótlegt og auðvelt er
að hreinsa þá. Þeir eru ávalir og spegilfagrir að innan.
Hvergi er horn eða krókur, þar sem óhreinindi geta safn-
azt af vangá. Það er hægt að komast ofan í þá til að þvo
þá. Á eftir eru þeir skolaðir og loks hreinsaðir með gufu.
Tankbilarnir spara mikla vinnu og auk þess viðhald á
mjólkurbrúsum, og þegar þeir eru notaðir, hverfur rýrnun
sú á mjólkinni, sem óhjákvæmilega verður, þegar hún er
flutt í brúsum.
Hér er þvi um framför að ræða, sem bætir mikið með-
ferð neyzlumjólkurinnar og hefir auk þess í för með sér
sparnað. Stefán Björnsson
Freyr 1948, bls. 126-127.
Freyr 7-8/2004 - 45 |