Freyr - 01.10.2004, Page 47

Plasthjúpaðir rúllubaggar breyttu menningarlandslagi sveitanna undir
aldarlokin. Nú eru fjórir fimmtu hlutar heyfengs bænda verkaðir og geymdir í
rúllum og ferböggum - flestum utanhúss. Fæst aldamótafjósanna nýju hafa
hlöður, aðeins heystæði, en í byrjun tuttugustu aldar var flestum bændum
kappsmál að eiga þök yfir hey sín. (©Rafteikning hf. Ljósm.: Rafn Sig.-).
breiddist út og náði til íslands
1982. Menn bundu hey í rúllur og
tróðu í poka, sem af stöku fagur-
kerum voru nefndir taddar. Vitan-
lega deildu menn töluvert um
ágæti aðferðarinnar: Sumum þótti
pjasið mikið við að troða rúllun-
um í poka og hnýta fyrir og öðrum
óaði er ffá leið skemmdir sem á
heyinu urðu við geymslu.
Líklega hefði aðferðin dáið
drottni sínum ef ástralskur hug-
vitsmaður, Ken Williamson að
nafni, hefði ekki smíðað frumgerð
sérstakrar pökkunarvélar árið
1984 er sveipaði baggana plast-
hjúpi með líkum hætti og þá hafði
tíðkast í vöruhúsum um árabil.
Varð hún undirstaða frekari þró-
unar hjá norsku Underhaug-bú-
vélasmiðjunni og árið 1986 kom á
markaðinn pökkunarvél er leysti
hjúpun bagganna með einföldum
og áhrifamiklum hætti, fljótlega
án þess að mannshöndin þyrfti
nærri að koma. Kom fyrsta pökk-
unarvélin til íslands samsumars.
Með pökkunarvél fyrir rúllu-
bagga var visan botnuð og rúllu-
aðferðin breiddist út um íslenskar
sveitir á undraskömmum tíma.
Talið er að á árunum 1993-1994
hafi helmingur heyafla lands-
manna verið verkaður og geymd-
ur í rúlluböggum. Hin hraða út-
breiðsla tækninnar, víða á kostnað
nýlegra tækja og aðstöðu til hey-
verkunar, segir sitt um mat bænda
á aðferðinni. Afar ólíklegt er að
hér hafí heyskapartæknin náð
hvílustigi sínu hvað þá fullkomn-
un. Við nýliðin aldamót hafa fer-
baggavélar knúið dyra auk þess
sem bændur velta fyrir sér múg-
söxurum og viðeigandi flatgryQ-
um líkt og um langa hríð hafa
tíðkast t.d. vestan hafs.
Rúlluvélar breyttu heyskapar-
landslaginu í bókstaflegri merk-
ingu. Fyrr á öldinni sáust lanir og
heysæti í umhverfísþekkum litum
prýða tún víða þegar leið á sum-
arið. Undir aldamótin höfðu jök-
ulhvítar rúllur tekið sæti þeirra,
sumum til angurs en öðrum sem
ný merki um góðan töðufeng og
búsæld.
Annáll Freys
Steinhúsbyggingar til sveita
Húsagjörð og húsabætur eru eitt af þýðingarmestu og
vandasömustu málum þjóðarinnar.
Um það geta vafalaust flestir orðið sammála.
Það er málefni er alla varðar, bæði sveitabændur, sjó-
menn og kaupstaðarbúa.
Árlega leggja bændur stórfé í byggingar yfir höfuðin á
sér, hey sín og fénað. Og þjóðin öll ver á ári hverju
ógrynni fjár fyrir allskonar útlent byggingarefni.
Og hvernig endist svo þetta byggingarefni?
Eftir nokkur ár er töluverður hluti þess orðinn fúinn og
ónýtur, og að liðnum rúmum mannsaldri verður engin
spíta eftir af öllum þessum við, sem hægt sé að nota.
Ástandið er því í meira lagi óefnilegt I þessu efni, og
engin von til, að þjóðin þoli slíkt til lengdar.
Á síðasta tug aldarinnar sem leið, einkum eftir
jarðskjálftana 1896, komst töluverð hreyfing á
húsagjörðarmálið. Torfbæjunum fækkaði, en í þeirra stað
risu upp timburhús. Fjölgaði þeim tiltölulega ört um tíma,
sumstaðar á landinu, t.d. I Mýrasýslu, Borgarfirði og
víðar. - [ Mýrasýslu munu nálægt 70 íbúðarhús úr timbri,
án þess Borgarnes sé þar talið með. í Álftaneshreppi
voru fyrir tæpum tveimum árum timburhús á 16 bæjum
og í Borgarhreppi á 20 bæjum.
Þessum timburhúsum, er komið hefir verið upp, fylgja
yfirleitt ókostir þeir, sem samfara eru slíkri húsagjörð.
Húsin eru flest köld, rakafull og endingarlítil. Þau þurfa
mikið viðhald og góða umhirðu, ef vel á að fara.
Timburhúsin verða því mjög dýr, þegar alls er gætt.
Þetta eru menn nú farnir að sjá og sannfærast um.
Fyrir því hefir mörgum komið til hugar að breyta til í
þessu efni og nota, ef þess væri kostur, innlent efni til
húsagjörðar. Og þetta efni er grjótið og sandurinn.
Undanfarin ár hefir viða til sveita verið komið upp
íbúðarhúsum úr steini og steinsteypu. Sama er einnig að
segja um aðrar steinbyggingar, svo sem hlöður og pen-
ingshús. - Virðist því svo, sem breyting sé að komast á
eða ryðja sértil rúms í þessu efni. Er það óneitanlega vel
farið, þó enn sé margt athugavert við stein- eða stein-
steypuhúsagjörðina.
Sigurður Sigurðarson.
Freyr 1910, bls. 121-124.
Freyr 7-8/2004 - 471